Tibetaans dodenboek

Uit dharma-lotus.nl
Versie door Admin (overleg | bijdragen) op 18 nov 2022 om 06:16 (Nieuwe pagina aangemaakt met '{{#seo: |title=Alle informatie overhet Tibetaanse Dodenboek |titlemode=append |keywords=boeddhisme, boeddha, boeddhistisch, Dharma, Pali-canon, Gautama, boeddhist, waarheden, soetra, sutta, Dhamma, meditatie, inzicht, Ivar Mol, Dharma-Lotus, mindfulness, India, Nepal |description=Uitgebreide uitleg over het boeddhisme in het algemeen en de boeddhistische filosofie, de Dharma en de Pali-canon in het bijzonder. }} {{boeddhisme}} File:Zhi-Khro Bardo Thodol....')
(wijz) ← Oudere versie | Huidige versie (wijz) | Nieuwere versie → (wijz)
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
In de Bardo Thödrol staan veel mandela's om de verschillende sferen in de Bardo's uit te drukken.
Tibetaanse uitgave van het Bardo Thödrol

Het Tibetaans Dodenboek of Bardo Thödol is onderdeel van een verzameling van honderden teksten welke gerekend worden tot, in Tibet bekend onder meerdere benamingen:

  • de natuurlijke bevrijding door op de vreedzame en toornige Bboeddha vormen te mediteren.
  • de kringloop van de vreedzame en de toornige godheden.
  • de tantra's.

De Bardo Thödol maakt geen deel uit van de Pali-canon maar wel van de Tibetaanse canon wat ook wel de tantra's wordt genoemd. Tibetaans Dodenboek is de naam die in de westen gegeven is en moet niet verward worden met Het Tibetaans boek van Leven en Sterven van de auteur Sogyal Rinpoche. Dit laatste boek is een hele mooie beschrijving van het Bardo Thödol.

Dood en wedergeboorte

De Bardo Thödol beschrijft de gehele gang van leven, het stervensproces en de wedergeboorte. Het boek werd, na eeuwenlange mondeling overgedragen te zijn, in de achtste of negende eeuw samengesteld door de Indiase mysticus Padmasambhava en op schrift gesteld door zijn partner Yeshe Tsogyal.

De toestand die we -dood- noemen, wordt beschreven vanaf de eerste ervaringen tijdens het sterven tot aan het moment waarop een nieuwe incarnatie plaatsvindt, uiterlijk negenenveertig dagen later. Traditioneel werd deze eeuwenoude tekst hardop voorgelezen aan de stervende om hem de weg aan te geven om tot verlichting of tot een gunstige wedergeboorte te komen. Het Bardo Thödol helpt kracht te ontwikkelen, die nodig is om de crisis van het sterven met vaardigheid en vertrouwen door te komen, waardoor deze levensfase niet als angstaanjagend, maar juist als vredig kan worden ervaren.

Omdat alle visioenen en archetypische manifestaties die zich aan een overledene kunnen voordoen projecties zijn van diens eigen geest, zijn de gedetailleerde beschrijvingen daarvan in het Bardo Thödol zeer specifiek voor degenen die bepaalde Nyingma-beoefening volgen. Zelfs niet alle Tibetanen ervaren noodzakelijkerwijs dezelfde visioenen, laat staan dat zoiets bij westerlingen het geval zou zijn. Het Bardo Thödol leert dat de doodervaring deel uit maakt van de zin van het leven, niet als ongewild feit, eens, in de toekomst, maar als een voortdurend bewust en bereid zijn, waardoor leven pas werkelijk mogelijk wordt. In totaal zijn er zes Bardo's, drie van het leven en drie van de dood.


  Bardo Tibetaals Nederlands duur fasen inhoud
Bardo's van het leven 4e Bardo   wakker zijn     Raja's
vijfde Bardo   slaap- en droom toestand     Tama's
6e Bardo   meditatieve toestand     Sattva's
 
Bardo's van de dood eerste Bardo chikhai Bardo helder licht vier dagen moeder realiteit loskomen uiterlijke lucht
kind realiteit loskomen innerlijke lucht
tweede Bardo chonyid Bardo schrijnende waarheid of
realisatie van werkelijkheid
14 dagen wijsheid onwetendheid
vreugde haat en agressie
gelijkheid trots
onderscheidingsvermogen lust
mededogen afgunst
alles samen alles samen
omslag  
derde Bardo sipa Bardo één-worden 31 dagen mentaal lichaam Brigitte Bardo(t)
terugkijken (dualiteit) kan je jezelf vergeven
wedergeboorte 6 bestaansvormen
kiezen  


De Bardo's beginnen bij de geboorte en eindigen met de dood. De Bardo's zoals besproken in de Bardo Thödol beginnen echter met de dood en eindigen met wedergeboorte. Carl Jung (in Evan-Wentz) suggereert het boek van achter naar voren te lezen, de manier om in ons bewustzijn tot onze bron terug te keren.

Het meest waarschijnlijke tijdstip om spontaan verlichting te bereiken en het proces van overgang van de ene Bardo naar de andere te onderbreken is tijdens de natuurlijke bevrijding ofwel de dood. Aan het einde van elke Bardo hebben we ook de mogelijkheid verlichting te bereiken. Karma wordt dan volledig afgelost en incarnatie is niet meer nodig. Om dit karma af te lossen moet echter wel het afgeronde Bardo volledig ingezien worden. Gebeurt dit niet, dan ga je door naar het volgende Bardo. Hierom schreef Padmasambhava zijn handleiding voor degenen die recent overleden zijn en hen deze negenenveertig dagen voor te lezen. Maar het is ook bedoeld om de lezer te instrueren. Elk deel begint met:

O gij van bevoorrechte geboorte, maak gebruik van uw mogelijkheden en gebruik uw goed onderwezen mentale krachten om werkelijke vrijheid te verkrijgen!

De tekst van het eerste Bardo wordt drie tot vier dagen voorgelezen, de tweede twee weken lang en de derde eenendertig dagen lang. Dit zijn negenenveertig dagen dat het boek overdacht en voorgelezen moet worden door de levendenvan de gestorvene. Er wordt gezegd dat de precieze tijd die de overledene in elke Bardo doorbrengt nogal varieert afhankelijk is van het individu.

Het eerste Bardo

Het eerste Bardo wordt Chikhai Bardo genoemd en treedt direct na het overlijden in. Het wordt beschreven als helder licht, de ervaring van de Boeddha-natuur.

De grond realiteit van alles is open, leeg en naakt als het luchtruim. Lichtgevende leegte zonder centrum of omtrek... verschijnt (Boek van Leven en Sterven, Sogyal Rimpoche)

Deze toestand komt als een totale en onverwachte verrassing voor de meeste mensen, die in zwijm door haar licht gaan, onbewust dat het heldere licht hun eigen Boeddha-natuur is. De Dalai Lama schrijft in zijn boek "Dzogchen" over dit Helder Licht en benoemd dit als Adi Yoga (Adi in de theosofische traditie, het eerste of goddelijke niveau), en de Grote Volmaaktheid. Het binnentreden van dit eerste Bardo kunnen we in ons leven vergemakkelijken door meditaties en contemplaties uit te voeren. Zodoende geven we onze Boeddha-natuur de gelegenheid het licht te zullen zien, herkennen, en ons er mee identificeren. Speciale stervensbegeleidingsprogramma's zijn opgezet om de stervende hier zo goed mogelijk in te begeleiden. De Bardo Thödol maant ons dit ook te doen en te beseffen.

Ik ben aangekomen op het moment van de dood, dus nu, door middel van de dood, zal ik alleen de houding aannemen die grenzeloos als de ruimte is, een verlichte toestand van denken, vriendschappelijkheid en compassie is en volmaakte verlichting bereiken voor alle bewuste wezens. (Tibetaans Dodenboek, vertaling: Fremantle en Trungpa).

Om ons voor te bereiden op deze unieke kans is het verstandig om voortdurend te beseffen dat de essentie van Boeddha-natuur even onbeperkt en leeg is als de nachtelijke hemel zonder sterren of melkwegstelsel; het is zonder grens of plaats, zonder punten van licht.

Maar deze bewustzijnstoestand is niet slechts een leeg niets, het is zonder obstakels, sprankelend, zuiver en helder... Onsterfelijk Licht. (Tibetaans Dodenboek, vertaling: Fremantle en Trungpa).

Het dramatische en traumatische loslaten van wat we denken wat we zijn – alle gedachten, emoties, interesses, relaties, wat we bereikt hebben, voorkeur en afkeur – brengt ons terug tot onze zuivere, naakte essentie: De Boeddha-natuur. Op het moment dat Gautama de Boeddha verlichting bereikte, bracht het een bijna totale herinnering van alle duizenden levens die hij geleefd had en stervensprocessen die hij meegemaakt had. De lucht, dag of nacht, is een grote leraar van de uiteindelijke realiteit, een realiteit waarin we gevormd worden, waarin de zon leeft, een perfecte voorstelling van onze eigen innerlijke essentie.

de 2 fasen van het eerste Bardo

Beide fasen zijn een onderdeel van het heldere licht. De Dalai Lama beschrijft dat het heel waarschijnlijk is dat het heldere licht van de bijna dood ervaring een exacte kopie is van dit heldere licht. De eerste fase van het eerste Bardo wordt direct op en na het moment van overlijden ervaren. Er zijn verschillende benamingen voor deze fase:

  • het opkomen van het oorspronkelijke witte licht
  • de natuur van de grond realiteit
  • moeder glans
  • moeder realiteit genoemd
  • primaire heldere licht

De tweede fase heeft als benamingen:

  • de secundaire glans
  • kinder glans
  • secundair helder licht

schijnbare heldere licht, doorzichtig maar nog steeds gefilterd door concepten. (Robert Thurman).

Het tweede Bardo

Zoals beschreven is aan het einde van elk Bardo de mogelijkheid om direct de verlichting te bereiken. Het afgesloten Bardo moet dan helemaal ingezien en begrepen worden. Als we het primaire of secundaire heldere licht van ons eigen bewustzijn in het eerste Bardo níet herkennen, zakken we af naar de tweede Bardo (chonyid Bardo) dat minder abstract is. Het tweede Bardo is verdeeld in twee weken: de eerste week van visioenen van fantastische, goede goden en de tweede week dezelfde goden in hun wraakzuchtige vorm. Beide gebeuren in vijf groepen oftewel families van schitterende kleuren. Dit is de centrale mandala van de Boeddhistische meditatie die bekend staat als het Tibetaanse levenswiel. Deze is geordend als vijf cirkels die verschijnen in het centrum, het oosten, het zuiden, het westen en het noorden van het hart. Visualisatie van de primaire cirkel van het hart zal helpen het volgende te begrijpen.

de intrinsieke natuur van alles, de essentie van de dingen zoals ze zijn ... de naakte, ongeconditioneerde waarheid, de essentie van realiteit, of de werkelijke natuur van fenomenaal bestaan. (Boek van Leven en Sterven, Sogyal Rimpoche).

Sogyal Rinpoche beschrijft dat dit Bardo als:

langsflitsen als een bliksemflits; je zult nauwelijks weten wat er gebeurd is” tenzij je voorbereid bent. Als je dat bent, dan verschijnt helderheid als een vloeiende trillende wereld van geluid, licht, en kleur, als een luchtspiegeling; dit is de spontane verschijning van Rigpa, de simpele stralen en kleuren beginnen te integreren en komen samen in punten of ballen van licht die zich ontrollen vanuit het hart. Uit deze punten van licht komen de visioenen van eenheid met de goden, jouw hart één met het hunne. Ontelbare lichtende bollen verschijnen in hun stralen, die zich vergroten en dan oprollen op het moment dat de goden zich in jou oplossen. Dan komt de voorstelling van de vier wijsheidsleringen in een dramatisch vertoon van kleden, ballen, en baldakijnen van gekleurde lichten. Elke mogelijkheid wordt getoond, van wijsheid en verlichting, tot verwarring en wedergeboorte. Het hele visioen lost dan weer op in haar oorspronkelijke essentie, zoals een tent in elkaar stort als de scheerlijnen doorgesneden worden. (Boek van Leven en Sterven, Sogyal Rimpoche).

In de Bardo Thödrol wordt het beschreven als:

De hele Ruimte zal schijnen met een blauw licht ... helder, briljant, heel scherp en blauw licht van opperste wijsheid ... zoek er uw toevlucht in (Tibetaans Dodenboek, vertaling: Fremantle en Trungpa).

De vijfvoudige verzameling waaruit het menselijk lichaam is opgebouwd, de skanda’s, heeft hier haar wortels. Elk van de skanda’s wordt geassocieerd met de verschijning van een van de Dhyani Buddha families en wijsheidsleringen en elk bevat een gif ontstaan vanuit de identificatie met het afgescheiden bestaan. Deze vergiften zorgen ervoor dat de mens van elke archetypische godheid wegrent, in plaats van ernaar toe. Op die manier rent hij elke keer weer naar wedergeboorte in plaats van naar verlichting. De vijf wijsheden en de vijf vergiften, of blokkerende menselijke eigenschappen, laten in combinatie zien wat de relatie is tussen de goddelijke vonk en het menselijke dier in al zijn fantastische en verschrikkelijke schoonheid.

De zeven dagen van het hart kunnen als volgt samengevat worden

Walter Evans-Wentz en Kazi Dawa Samdup ca. 1919
  • dag 1 - Centraal Zaden Rijk, oneindige wijsheid, het gif van oneindige onwetendheid, de skanda of het geheel van bewustzijn, blauw.
  • dag 2 - Oostelijk Rijk van Complete Vreugde, wijsheid als een spiegel, het gif van haat en agressie, de skanda van vorm, wit.
  • dag 3 - Zuidelijke Glorieuze Rijk, wijsheid van gelijkheid, het gif van trots, de skanda van gevoel, geel.
  • dag 4 - Westerlijke Heerlijke Rijk, onderscheidingsvermogen, het kennen van echt en onecht, het gif van verlangen en lust, de skanda van waarneming, rood.
  • dag 5 - Noordelijke Rijk van Opgebouwde Handelingen, de wijsheid van het volbrengen van handelingen, het gif van afgunst, de skanda van concepten, groen.
  • dag 6 - Alle vijf families samen, met hun wijsheden, skanda’s en vergiften, met daarbij de beschermers van de poort zoals Yamantaka, de Vernietiger van de Dood, al met al 42 godheden.
  • dag 7 - Het rijk van zuivere ruimte, het opkomen van de vijf families van Adepten-kennis vasthoudende goden, die nu gaan naar de keelchakra, met de heren en dakini’s van dans en vele anderen, die verschijnen als niet bijzonder vredelievend, niet bijzonder angstaanjagend. Dit leidt tot de eerste dag van het opkomen van de wraakzuchtige godheden.

De tweede week van visioenen, die in negatieve beelden verschijnen, worden beschreven met afschrikwekkende bijvoeglijke naamwoorden. Ze verschijnen niet uit het hart maar uit het brein. Deze goden worden vaak beschreven als bloed drinkend, symbolisch voor de dorst naar leven die insamsara, de wereld van verschijnselen, overheerst. Padmasambhava herinnert ons er herhaaldelijk aan dat de Buddha Herukas (of wraakzuchtige vormen) dezelfde energieën zijn die we eerder zagen, alleen dan in hun negatieve toestand. Dit aspect van de verlichte families – een nieuwe betekenis gevend aan de vijf families die even beroemd zijn als de Godfather – kan goed gebruikt worden om alle obstakels naar vreugde (bliss) en verlichting op te heffen, of het nu gaat om onwetendheid, verlangen, versluiering, verdraaiing, sluiers of wat ook maar verlichting in de weg staat. Ze zijn bewapend met wijsheidswapens voor het verslaan van lijden zoals stroppen, zwaarden en bijlen. Samuel Johnson herinnert ons eraan dat er niets geschikter is dan een strop om concentratie te oefenen.

Evens-Wentz vergelijkt de wraakzuchtige figuren met de wachter op de drempel. Een voorbeeld moet voldoende zijn:

Nu, op de achtste dag, zullen de bloed drinkende wraakzuchtige goden verschijnen. Herken hen zonder afgeleid te worden. De Glorieuze, Grote Boeddha-Heruka zal vanuit uw brein verschijnen, het centrale deel, zijn negen ogen staren in de jouwe met een wraakzuchtige uitdrukking. Zijn wenkbrauwen zijn als bliksemflitsen. Hij maakt luide en fluitende geluiden ... zijn hoofden zijn bekroond met gedroogde schedels en de zon en de maan. Zijn zes handen houden een wiel, een bijl, een zwaard, een bel, een ploegschaar en een schedelbeker vast. (Tibetaans Dodenboek, vertaling: Fremantle en Trungpa).

Als na deze twee weken de Verlichting niet is ingetreden komt men in het derde Bardo, die van de wording.

Het derde Bardo

De ervaring van de dood betekent voor de meeste mensen tijdens de eerste twee Bardo’s een toestand van vergetelheid en een wakker worden wanneer lucht en aarde zich scheiden en al onze gewoontes geactiveerd en weer wakker worden. We zijn nu in de volle complexiteit van verschijnselen en ontmoeten een veelvoud van echt lijkende vormen en gebeurtenissen. Het derde Bardo overbrugt de tijd tussen het opnieuw wakker worden van zelfbewustzijn en het ingaan in de baarmoeder van het volgend leven. Het ontstaat door ons falen van de twee eerdere Bardo’s te herkennen als de werkelijke essentie van bewustzijn.

Dit derde en langste Bardo wordt de Sipa Bardo genoemd, het Bardo van worden en bestaan – het bestaan van een mentaal of Bardo lichaam en het innerlijke bestaan van bewustzijn.

het mentaal lichaam

De voornaamste eigenschap van het derde Bardo is dat het denkvermogen een fundamentele rol speelt; dit heeft weer een lichaam, een mentaal lichaam, met veel grotere helderheid dan in levende toestand en een ongelimiteerde bewegingsvrijheid, slechts beperkt door gewoonte-neigingen uit het verleden. Dit stadium is het tegenovergestelde van ontbinding. Hier begint al het mentale dat bij de dood ontbonden was weer te verschijnen, zoals de bewustzijnstoestanden van onwetendheid, verlangen en boosheid. De herinnering aan karma uit het verleden is nog vers en een mentaal of Bardo lichaam ontstaat. Dit is als het ware je Brigitte Bardo(t) lichaam.

We ontmoeten en praten tijdens korte momenten met vele andere reizigers in de Bardo wereld, zij die voor ons gestorven zijn. (Boek van Leven en Sterven, Sogyal Rimpoche)

We hebben er helderziende vermogens en er wordt gezegd dat we de sexe en culturele identiteit behouden van ons vorig leven. Dat wat eerder gedacht en gedaan werd, gaat door. Ons wordt geadviseerd gehechtheid aan mensen en bezittingen op te geven. Verlang niet naar een lichaam. Houd je verlangens, boosheid, vijandigheid en angst in maar ontwikkel liefde en mededogen. Tenslotte kan het Bardo lichaam niet vernietigd worden. Welke angstwekkende dingen er ook gebeuren, het mentaal lichaam heeft geen fysiek brein en kan niet overwonnen worden. Net als in een droom kun je weliswaar angst en verschrikking ervaren maar ze lossen snel weer op en je bent zoals je was: de dromer en ontwerper van je eigen wereld.

Al deze zijn niets meer dan je eigen verwarde projecties, in essentie leeg en zonder substantie, zoals het Bardo lichaam dat zelf ook is. “Leegte kan leegte geen pijn doen. (Boek van Leven en Sterven, Sogyal Rimpoche)

terugkijk op het leven en oordeel

Er komt een intens terugkijken op het vorig leven. Ervaringen worden opnieuw doorleefd. Minuscule details die al lang vergeten waren worden bekeken en plekken waar men leefde worden opnieuw bezocht. Dan wordt er geoordeeld.

Je goede geweten, een witte beschermengel, treedt op als je advocaat ... terwijl je slechte geweten, een zwarte demon, de rol van openbare aanklager op zich neemt. De ‘Heer van de Dood,’ die voor zit, kijkt in de spiegel van karma en oordeelt ... Uiteindelijk vindt al het oordelen plaats in ons eigen bewustzijn. Wij zijn zowel rechter als aangeklaagde. (Boek van Leven en Sterven, Sogyal Rimpoche)

Zij die bijna-dood ervaringen hebben doorgemaakt, vertellen dat de uiteindelijke vraag is: Kan je jezelf vergeven? De berechtingsprocedure omvat het ervaren van het effect dat we op anderen gehad hebben, door gedachte, woord en daad.

wedergeboorte

Naarmate het moment van wedergeboorte naderbij komt, wordt het verlangen naar een lichaam sterker. Verslaving aan begeerte uit het verleden komt weer terug. Omdat het mentaal lichaam de vijf elementen in zich heeft, kan het hunkeren naar voedsel en plezier en gaat het waar deze aanwezig zijn. Opnieuw is er verlangen naar een fysiek lichaam en begint de zoektocht naar een mogelijkheid om herboren te worden. Het toekomstige leven heeft langzaam meer invloed dan het vorige leven. Op dit punt worden instructies gegeven om de ingang naar de baarmoeder te sluiten. Denk weerstand, wordt ons gezegd.

Op dit moment zullen beelden van mannen en vrouwen die de liefde bedrijven opkomen. Als je hen ziet, kom dan niet tussen hen in, maar herinner je eraan te mediteren op de man en de vrouw als de goeroe en zijn gezellin. Een andere methode is afkeren van passie en agressie. Als je als man geboren zult worden zul je jezelf ervaren als man en gewelddadige agressie voelen voor de man en jaloezie en verlangen naar de moeder. Als je als vrouw geboren zult worden, gebeurt het omgekeerde. Dit zal er voor zorgen dat je het pad opgaat dat naar de baarmoeder leidt en je zult een op zichzelf staande extase voelen op het moment dat eicel en sperma elkaar ontmoeten. (Tibetaans Dodenboek, vertaling: Fremantle en Trungpa).

het kiezen van een (baar)moeder

Als de instructies om de ingang tot de baarmoeder te sluiten niet succesvol waren, dan is het tijd om wedergeboorte te aanvaarden, een menselijke baarmoeder, te kiezen op een van de vier continenten waar op slechts een de dharma bloeit. Het Tibetaans boek van leven en sterven besluit met het advies:

het boek hardop te lezen en te overdenken omdat het een diepgaande instructie is die bevrijding brengt door gezien, gehoord en gelezen te worden. (Tibetaans Dodenboek, vertaling: Fremantle en Trungpa).

Sterven en dood nemen in de Boeddhistische traditie een belangrijke plaats in. In dat kader is een enquête gehouden bij de verschillende boeddhistische instellingen in Nederland om te komen tot een brochure. Deze brochure heeft tot doel een praktische handleiding te zijn over dood en sterven bij de verschillende boeddhistische tradities in Nederland. Voor Sakya Thegchen Ling is deze enquête beantwoord door Leen van der Meij, zelf beroepsmatig werkzaam in de begeleiding van stervenden en van hulpverleners. Hieronder treft u de vragen aan die werden gesteld met de antwoorden zoals deze door Leen zijn gegeven. Wij hopen dat u zich hiermee een beeld zult kunnen vormen hoe binnen de Sakya traditie wordt omgegaan met en gekeken naar sterven en dood.

Vraag en antwoord

wat is dood, wat houdt de dood in en wat betekent dat binnen de eigen traditie

Dood is dat het lichaam sterft en dat de verschillende elementen (water, aarde, lucht en vuur) het lichaam verlaten. Bij de dood verlaat het bewustzijn het lichaam. Het verlaten van het lichaam gaat in een vaste volgorde, waarbij eerst de uiterlijke en later ook de innerlijke elementen oplossen. De persoon is gestorven wanneer als laatste, de innerlijke lucht (na dat de uiterlijke lucht is gestopt) het lichaam verlaat. Met de innerlijke lucht verlaat het bewustzijn het lichaam. Het verdwijnen van de verschillende elementen gaat samen met verschillende zintuiglijke ervaringen. In wezen bestaat de dood niet. Alles is vergankelijk. Elke verschijningsvorm, ook het menselijk lichaam verandert voortdurend. Doodgaan is niet meer dan een overgang (naar een nieuwe levensvorm).

Wat is het stervensproces

Het stervensproces of doodgaan is het proces waarin de verschillende innerlijke en uiterlijke elementen afsterven en oplossen en het bewustzijn het lichaam verlaat.

Wat gebeurt er na de dood

Na de dood (bewustzijn uit het lichaam) zijn er twee mogelijkheden. Of men komt in een Bardo (overgangsstaat tussen dood en leven) van waaruit het bewustzijn tot een nieuwe bestaansvorm komt. Of de mens komt tot bevrijding en doorbreekt de cyclus van opnieuw aangaan van een nieuwe bestaansvorm. Het hangt van de geestelijke ontwikkeling van de persoon af welke mogelijkheid realiteit wordt.

Wat zijn de gebruiken voor het sterven (traditioneel / binnen Nederlandse situatie)? Zijn er specifieke handelingen (rituelen / symbolen) die gedaan moeten / kunnen worden of juist moeten worden vermeden?

De hele boeddhistische levenswijze is een voorbereiding op het sterven. Door meditatie, ontwikkeling van de geest, deugdzaamheid en onthechting kan de mens het moment van zijn sterven voorbereiden. Vlak voor het sterven wordt aangeraden om aanraken te vermijden. Op het moment dat de elementen uit elkaar vallen is het storend voor dit proces om het lichaam aan te raken. Het bewustzijn kan daardoor versneld uit het lichaam treden en op een ongunstige plek. Dit heeft negatieve gevolgen voor de manier waarop je wedergeboren zal worden. Het is het beste wanneer het bewustzijn het lichaam via de kruin verlaat. In situaties waarin aanraken niet te vermijden is wordt aangeraden vooraf daaraan de kruin aan te raken zodat het bewustzijn daarop gericht zal worden. Vlak voor het sterven kan men ruimte en helderheid bewaren. Dit kan door het branden van kaarsen en wierook en/of het voorlezen van meditatieteksten. Ook kan men een afbeelding van de leraar van de stervende neerzetten.

Wat zijn de gebruiken tijdens het sterven?

Tijdens het sterven kan het Bardo Thödol, (lett. Bevrijding door te horen) worden voorgelezen. Door het lezen van deze oude Tibetaanse tekst wordt het bewustzijn van de stervende door het Bardo heen geleid. Het is een gids voor de ervaringen waar het bewustzijn doorheen gaat. Door de beschrijving hiervan voor te lezen kan het bewustzijn deze ervaringen herkennen en niet worden afgeleid. Het betekent dus een steun voor de stervende. Ook tijdens het verdere stervensproces wordt het lichaam niet aangeraakt. Ook vermijdt men zoveel mogelijk heftige emoties en andere verstoringen rond de stervende zodat de stervende dit leven en lichaam kan loslaten.

Wat zijn de gebruiken na het sterven? Vlak er na, langere tijd erna?

Na het sterven (stoppen van uiterlijke ademhaling, wat medische gezien wordt als: dood) wordt aangeraden het lichaam nog minimaal drie dagen tot vijf dagen met rust te laten. Dan is het innerlijke proces van sterven afgesloten en zijn alle elementen opgelost. Na deze periode is het lichaam alleen nog een dood lichaam en kan het worden verzorgd. Er kunnen sutra's worden gereciteerd en men kan mediteren. Het bewustzijn is maximaal zeven weken in het Bardo (tussenfase) aanwezig. In deze weken kan men mediteren en puja's houden en de verdiensten opdragen aan de overledene. Dit kan gebeuren door medeboeddhisten of kan aan leraren gevraagd worden.

Welke vorm(en) van lijkbezorging is / zijn er mogelijk?

Over het algemeen wordt aangeraden te cremeren, maar dit is geen verplichting. Het lichaam is vergankelijk en als het bewustzijn het lichaam heeft verlaten is het lichaam alleen nog een dode huls waarmee in principe alles kan worden gedaan.

Zijn er specifieke aandachtspunten waar een uitvaartondernemer / crematorium / begraafplaats zorg voor kan dragen, kortom zijn er vanuit de betreffende boeddhistische traditie bepaalde vragen voor speciale aanpassingen?

Rond de crematie kan men rituelen, meditatie en puja's doen. Ook rond de asverstrooiing worden mantra's die binnen de eigen traditie gebruikt worden gereciteerd. De leraar kan in zijn meditatie de doden herdenken.

Hoe wordt er gedacht over en omgegaan met orgaandonatie?

Over orgaandonatie wordt heel verschillend gedacht. Orgaandonatie kan worden gedaan als een activiteit van geven. Een daad/gift van mededogen. De intentie van de persoon is belangrijk. Aan de andere kant wordt orgaandonatie gezien als een verstoring en daardoor ongunstig voor het stervensproces. Uitnemen van organen is in tegenspraak met de rust die wordt aangeraden. Steeds zal er een individuele afweging moeten worden gemaakt tussen deze twee die afhangt van de eigen persoonlijke ontwikkeling. Hoe meer ontwikkeling en inzicht er is gerealiseerd, hoe minder de persoon verstoord zal raken, ongeacht de uiterlijke omstandigheden. Het is belangrijk dat de intentie kan worden vastgehouden.

Hoe wordt er gedacht over en omgegaan met euthanasie?

Belangrijk is uiteindelijk dat de verantwoordelijkheid altijd bij de persoon zelf ligt. Het gaat altijd om een persoonlijke keuze. Euthanasie wordt afgeraden omdat het vroegtijdig beëindigen van het leven van een ander als negatieve handeling wordt gezien, met negatieve gevolgen, voor degene die de handeling uitvoert. Toch zijn er altijd uitzonderingen mogelijk. Zo is er het verhaal van de Boeddha die ooit in een van zijn vorige levens een schipper doodde omdat hij had gezien dat deze anders veel negatief karma zou ontwikkelen door zijn plan om verschillende bemanningsleden te gaan doden. Dit is natuurlijk wel een bijzonder verhaal. Bij ondraaglijk en uitzichtloos lijden dat niet kan worden verzacht kan euthanasie worden gerechtvaardigd. Daarbij blijft wel de overtuiging dat vanuit een boeddhistisch perspectief het eindigen van dit leven geen beëindigen is van het lijden in absolute zin.

Zijn er bepaalde teksten die centraal staan, zo ja welke? Wat is de autoriteit, waar baseert men zich op?

Teksten die centraal staan: Bardo Thödol. Afhankelijk van de situatie en in overleg met de lama kunnen bepaalde meditatieteksten (sadhanas) en mantra's worden gebruikt. Bijv. mantra's, en meditaties op zuivering en mededogen (boeddha Avalokiteshvara, Vajrasattva of Tara). De lama is hierbij de autoriteit. Alle teksten gaan terug op de oorspronkelijke leringen van de boeddha die via de overdrachtslijn tot op heden zijn doorgegeven. De boeddha heeft zowel sutra's (openbare lezingen en teksten) als Tantra (meditaties, mantra's en initiaties die een meer gesloten, geheim karakter hebben) onderwezen. De laatste spelen een belangrijke rol in het Tibetaans boeddhisme. Vaak gaat het hier om teksten die pas bij initiatie door een authentieke leraar door worden gegeven.

Heeft u literatuur suggesties die in verwijzende literatuurlijst kunnen worden opgenomen? Op volgorde van belangrijkheid voor de eigen traditie (theorie en praktijk).

  • Training van de geest, Geshe Sherab Gyaltsen Amipa. Deventer, Uitgeverij Ankh-Hermes, 1986.
  • A collection of instructions on parting from the four attachments; the basic mind training of the Sakya traditions. Uitgeverij: The Singapore Buddha Sasana Society (Sakya Tenphel Ling).

Te bestellen via Stichting 'Sakya Theghen Ling' Den Haag.

  • Het Tibetaans boek van Leven en Sterven, Sogyal Rinpoche
  • Tibetaans Dodenboek, W.Y. Evans-Wentz. Uitgeverij Ankh-Hermes, Deventer. Geheel herziene elfde druk.

Zijn er activiteiten binnen uw groepering die geconcentreerd zijn rond dood en sterven? Wie zijn contactpersonen voor bijv. stervensbegeleiding en andere zaken rondom de dood. Zijn deze activiteiten toegankelijk, wat is de doelgroep en functie van eventuele activiteiten?

In het centrum Sakya Thegchen Ling te Den Haag zijn regelmatig lezingen over het Bardo-onderricht. Ook is het centrum betrokken bij de Community Service en een netwerk van Stervensconsulenten van het Maitreya Instituut.