Yab-yum houding
Binnen de boeddhistische iconografie worden vaak 2 personen bloot afgebeeld in een yab-yum houding. Deze personen zijn Samantabhadra en Samantabhadri en de vereniging waarin zij verkeren wordt vaak foutief geïnterpreteerd. Op deze pagina gaan we een helder beeld schetsen van deze beeltenis.
.jpg)
Samantabhadra de bodhisattva en Samantabhadra de boeddha
Een veel voorkomend misverstand is de samenvoeging van 2 verschillende Samantabhadra's die toevallig dezelfde naam hebben. In het Mahayana-boeddhisme (grote voertuig) wordt gebruik gemaakt van Samantabhadra de [Bodhisattva]], in het Vajrayana-boeddhisme (Tibetaans-boeddhisme, tantristisch boeddhisme, diamanten voertuig) wordt gebruik gemaakt van Samantabhadra de boeddha. De Samantabhadra welke wij in dit artikel bedoelen is de laatste; Samantabhadra de boeddha.
Het is niet zo dat de bodhisattva van de Mahayana is geëvolueerd, getransformeerd of geassimileerd in de Tibetaanse traditie, want in die traditie is de Bodhisattva Samantabhadra eveneens aanwezig. Om het verschil met Samantabhadra de boeddha duidelijk te maken hier eerst een korte omschrijving van Samantabhadra de bodhisattva:
Samantabhadra de bodhisattva
Samantabhadra de bodhisattva wordt bijna altijd gedrieën afgebeeld tezamen met Vairocana (een dhyani-boeddha) die als belangrijkste van de 3 in het midden staat. Vairocana belichaamt de verandering van onwetendheid naar wijsheid en in hem zijn alle eigenschappen van de andere 4 de dhyani-boeddha's (Amoghasiddhi, Akshobhya, Amitabha, Ratnasambhava) vertegenwoordigd. Naast hem staan Manjushri Bodhisattva, de Bodhisattva van Perfecte Wijsheid, en Samantabhadra Bodhisattva, de Bodhisattva van Perfecte Activiteit. Het dier dat met Samantabhadra de bodhisattva geassocieerd wordt is de geduldige, schrandere, en krachtige olifant. Meestal wordt die olifant afgebeeld met zes slagtanden die staan voor onze zes zintuigen. De zes zintuigen vormen en belangrijk onderdeel van ons bewustzijn en middels dit bewustzijn kunnen wij het intuïtief zelfonderzoek doen waar Samantabhadra de bodhisattva symbool voor staat.
Samantabhadra de boeddha
Samantabhadra (Chinees; Samantabhadra Pu Hsien, Tibetaans; Kun ti zang po, Japans Fugen, Koreaans Bohyeon. De betekenis van Samantabhadra is alomvattend goede, allerwegen zegenrijke, perfecte activiteit) is een zogenaamde adi-boeddha (adi-boeddha, of oer-boeddha, is de verduidelijking binnen het Vajrayana-boeddhisme dat elk wezen inherent één is met de werkelijkheid en dat de verlichting/realisatie eruit bestaat dit in te zien. De 3 adi-boeddha's Vajradhara, Vajrasattva en Samantabhara dienen als mensgeworden symboliek van deze opvatting). In het Tibetaanse-boeddhistische traditie, en dan voornamelijk de Nyingma school, is Samantabhadra de boeddha prominent aanwezig en wordt gezien als de meest oorspronkelijke Boeddha, de oer-boeddha (adi-boeddha). Samantabhadra de boeddha verschijnt in de Vajrayana tantrische tekst "Kunjed Gyalpo Tantra" als de Primordial Boeddha, de 'belichaming' (kaya) of 'veld' (kṣetra ) van 'tijdloze bewustzijn' (jñāna), gewekt vóór het allereerste begin in een ondeelbare yab-yum vereniging met Samantabhadri. Samantabhadra de boeddha is hiermee oorsprongloos, tijdloos, essentieloos en is alleen maar de vereniging in prana.
Samantabhadra is niet onderworpen aan beperkingen van tijd, plaats, of fysieke omstandigheden. Samantabhadra is niet een gekleurde wezen met twee ogen, Samantabhadra is de eenheid van bewustzijn en leegte, de eenheid van de verschijningen en leegte, de aard van de geest, natuurlijke helderheid met onophoudelijke compassie -. Dat is Samantabhadra vanaf het begin. (De Spiegel van de Geest van Samantabhadra).
Samantabhadra wordt altijd naakt weergegeven zonder enige attributen aangezien hij vrij is van elke belemmering. Vaak wordt hij blauw of goudkleurig afgebeeld als teken van zijn puurheid. De samensmelting met de werkelijkheid wordt symbolisch weergegeven door de yab-yum houding die hij aanneemt samen met zijn prajnâ Samantabhadri; het mannelijke beginsel (upäya, Shiva) en het vrouwelijke beginsel (prajriã, Parvati) worden bijeengebracht. Deze samensmelting moet tonen dat de dualiteit niet bestaat en dat dualiteit alleen maar een vrucht is van onwetendheid. Dit wordt gelijk als een soort test of koan gezien, of het diepere inzicht van het esoterisch (tantristisch) boeddhisme ook werkelijk begrepen wordt. Zo niet, dan is de leerling meer geschikt voor de scholarische benadering van het boeddhisme ipv de tantristische benadering. De koan geeft aan:
Yab-yum
Samantabhadri zit op de schoot van Samantabhadra in een zogeheten yab-yum houding. Dit is een houding waarbij in ieder geval de hart-chakra's elkaar raken zodat er een hartsverbinding kan plaatsvinden. Een volledige yab-yum houding is een houding waarbij niet alleen het hart-chakra's maar alle chakra's elkaar raken. Dit kan in meerdere posities, maar de zittende houding aan de voorzijde is de diepstzinnigste aangezien het aangezicht elkaar raakt en ook de volledige uitademing van elkaar ervaren wordt. Deze houding heeft niets met coïtus te maken en de samensmelting is niet de coïtus maar het hartscontact welk plaatsheeft in deze houding.
bloot
Beide personen zijn bloot wat reinheid, puurheid en afwezigheid van beperkingen en schaamte weergeeft. Het is niet alleen bloot van kleding, maar ook van sieraden, make-up en luchtjes. Maar uiteindelijk is het bloot van begeerte, aversie en onwetendheid. Het blote karakter van deze houding is dus functioneel en logisch en heeft niets te maken met erotiek.
energie
De enige aanwezige energie dient prana te zijn. Alleen vanuit prana kan het hartscontact zich ontwikkelen en kunnen begeerte, aversie en onwetendheid losgelaten worden. Lukt dit, dan is er sprake van metta-ji, of in verheven toestand: namaste-ji. Elke aanwezigheid van een andere energie zal verstorend werken. Deze gehele houding, Samantabhadri en Samantabhadra, en daarmee de gehele tantristische visie is gericht op prana en opgaan in prana, niet op seksuele energie. Een ieder die denkt dat tantra wel gaat om seksuele energie heeft de diepere essentie van het tantristisch boeddhisme niet begrepen.
Samantabhadri
Samantabhadri is een dakini en een vrouwelijke Boeddha uit de Vajrayana-boeddhistische traditie. Zij is de partner en de vrouwelijke tegenhanger van Samantabhadra en staat bekend als de 'oer-moeder boeddha'. Als zodanig vertegenwoordigt Samantabhadri het aspect van Boeddhaschap in wie waan en conceptuele gedachte nooit zijn ontstaan.
Samantabhadri vertegenwoordigd het onuitsprekelijke in woord, gebaar of symbool, de ultieme leegte van de geest. Samantabhadri gaat voorbij geslacht, vorm of uitdrukking. Haar beeltenis is wit, het primaire symbool van de wijsheid, in tegenstelling tot haar gemaal Samantabhadra de boeddha die is hemelsblauw of goudkleurig is, wat neerkomt op puurheid, onbegrensdheid en vormloosheid. Beiden zijn ze volledig naakt in alles (digambara) en zonder opsmuk, die de essentiële aard van de geest laat zien. Samantabhadri wordt meestal weergegeven in yab-yum vereniging met haar gemaal maar wordt soms ook alleen getoond, in welk geval zij zit in lotus houding met haar handen in meditatiehouding in haar schoot en ook dan is zij bloot.
Shiva en Parvati
Het equivalent van de Tibetaans-boeddhistische Samantabhadra, Samantabhadri zijn de hindoeïstische Shiva en Parvati (onderste afbeelding). Door de verschillende overlappingen en mengvormen tussen het boeddhisme en het hindoeïsme hebben ook de inherent verschillende tantristische stromingen elkaar beïnvloed. Dit is duidelijk te zien in de kunstuiting; daar waar in vroeger tijden Shiva en Parvati werden uitgebeeld middels een yoni-lingham-object is veel later en onder invloed van de Tibetaans-boeddhistische beeltenissen dit beeld veranderd. Vaak in eenzelfde pose weergegeven zit Parvati op de schoot van Shiva. Het enige, en duidelijke, verschil is dat Shiva en Parvati altijd gekleed zijn en sieraden dragen. Ook worden Shiva en Parvati vaak staand of liggend afgebeeld of in aanwezigheid van Ganesha, hun zoon.