Contemplatie
Contemeplatie (contemplatieve vipassana bhavãna) is een verwante vorm van meditatie. Niet alle vipassana scholen gebruiken deze techniek, sommige scholen zijn er zelfs tegen. Het wijkt namelijk af van het basisprincipe neutraal observeren. Toch gebruik je ook in deze methode dit principe maar alleen op een andere manier.
Situatie inbeelden
Het is een wetenschappelijk bewezen feit dat het voor de hersenen niet uitmaakt of je iets daadwerkelijk meemaakt of dat je jezelf inbeeld dat je iets meemaakt. Dat is ook de reden waarom we door een boek of een film in een bepaalde gemoedstoestand kunnen komen. Mensen met een fobie beelden zich een angst in waar ze mogelijkerwijs zelf nog nooit aan blootgesteld zijn. Ze hebben de situatie nooit meegemaakt en toch kennen ze een diepgaande angst. Bij contemplatie maken we van dit gegeven gebruik. We plaatsen onszelf namelijk in een situatie welke op dit moment niet reëel is. Als je dit op de zuivere manier doet zullen de hersenen reageren alsof je daadwerkelijk in die situatie zit en middels de hypothalamus komen neurohormonen in het lichaam vrij waardoor het gehele lichaam geactiveerd wordt.
Het lichaam reageert nu dus alsof je in een situatie zit welk je zelf gecreëerd hebt. Je kan nu in een veilige omgeving (zazen) jezelf observeren zoals we geleerd hebben. Bij meditatie gaan we neutraal datgene observeren dat op dat moment opkomt. Bij vipassana observeren we de ademhaling zoals deze is.
Meditatie is dus heel erg gericht op het Nu, een belangrijk gegeven binnen de Dharma.
De contemplatie maakt hier bezwaar tegen omdat het binnen de meditatie niet mogelijk is om angst te observeren als deze angst zich niet Nu voordoet, wetend dat de bron van de angst wel in je systeem zit. Dat op zich is een sterk argument. Het klopt namelijk dat we allerlei blokkades met ons meedragen terwijl deze zich niet in het Nu manifesteren. Zodoende kan je ze niet direct meenemen binnen je meditatie. Het antwoord vanuit bijvoorbeeld de vipassana is dat dit ook niet nodig is zolang de blokkade in ons systeem zit. Dit zal een uitwerking hebben op ons fysieke lichaam. Door dit fysieke lichaam op gewaarwordingen te observeren en er geen voeding aan te geven los je de blokkade op, ook al heb je geen weet van de blokkade.
Bij contemplatie creëer je een situatie door deze in te beelden. Hier komen we gelijk bij een valkuil, dit inbeelden moet je namelijk niet rationeel doen. Natuurlijk speelt de ratio een rol, maar geen leidende, zoals je in samsãra ook situaties meemaakt waarbij ratio zijn deel in heeft maar niet leidend is. Je moet de situatie dus voelen, ervaren. Je creëert een situatie welke zich niet in het nu afspeelt. Waarom? Omdat het voor de hersenen niet uitmaakt of je een situatie inbeeldt of dat je het daadwerkelijk meemaakt. De hersenen reageren op dezelfde manier en daar ligt de grote winst voor de contemplatie. Je hoeft niet af te wachten tot je in een bepaalde situatie zit om te bezien of je die situatie op een zuivere manier weet af te handelen.
Contemplatie heeft dus alles te maken met het afbouwen van (negatief) karma. Binnen het boeddhisme is echter niet het voltooien (in actieve zin beleven en ervaren) van de handeling van belang, maar het inzien van de intentie welk aanzet geeft tot deze handeling. Maar kan je deze intentie wel op de zuivere manier (dwz neutraal en objectief) aanschouwen als je reeds in de handeling zit? Helemaal als de handeling voortkomt uit een stuk karma zal de emotie en de gemoedstoestand zeer actief zijn en zijn we zo vol in begeerte of aversie dat er nauwelijks ruimte is voor neutrale observatie. Achteraf is dat wel mogelijk maar dan is de handeling al geweest en heeft op zijn beurt weer nieuwe gevolgen opgeroepen. Als binnen het boeddhisme het inzien van de intentie belangrijker is dan het voltooien van de handeling, waarom zouden we dan deze handeling überhaupt voltooien? En als het voor de hersenen niet uitmaakt of we een handeling daadwerkelijk meemaken of dat we het ons inbeelden is het dan niet handig om het inzien van de intentie en het volvoeren los te koppelen van elkaar? De contemplatieve meditatie doet dit. Een aantal toepassingsmogelijkheden zijn:
als voorbereiding
Als je (als voorbeeld) weet dat een dierbare binnen afzienbare tijd zal overlijden dan kan je het gehele rouwproces gaan ervaren voordat deze daadwerkelijk overlijdt. Je ontkoppelt de emotionele lading (intentie) los van de handeling (het overlijden). Het voordeel is dat je zelf helemaal de regie hebt over deze emotionele lading. Deze lading roep je op in de contemplatie maar zodra je de meditatie stopt, stopt ook de lading. In samsãra leeft zij namelijk nog steeds. Doorleef je helemaal dit stuk karma, dan zal je deze les meenemen op het moment zij daadwerkelijk overlijdt. Je zult niet meer bevangen zijn door de emotionele lading en vanuit mededogen en neutraliteit de hele situatie kunnen observeren.
als test
Je hebt een bepaalde situatie meegemaakt en je vermoed dat je de karmische les geheel hebt geleerd. Of dit ook daadwerkelijk zo is kan je door contemplatie uittesten. Roep een vergelijkbare situatie op en ga neutraal observeren wat het met je doet. Het zal zeer snel duidelijk worden.
als leermoment
Hoe zal jij reageren in een bepaalde situatie. We stellen onszelf en elkaar wel eens deze vraag na het zien van een film, het lezen van een boek of het horen van iemands ervaring. Hoe zou jij gereageerd hebben? Deze vraag gaan we vervolgens rationeel benaderen en daarmee zijn we niet eerlijk naar onszelf. Een reactie komt niet voort uit de ratio maar uit Sillã -> emotie -> gemoedstoestand. Plaats jezelf in een vergelijkbare situatie vanuit de contemplatie. Vanuit je ratio kan je liegen, draaien, slalommen, vanuit het neutraal observeren niet.
als keuzemogelijkheid
Welke keuzes heb je eigenlijk in een bepaalde situatie? Vaak reageren we (half)automatisch vanuit een conditionering terwijl in een bepaalde situatie meerdere mogelijkheden voorhanden zijn. Welke zoal? Ook dit is vanuit de contemplatie te aanschouwen door vanuit eenzelfde beginsituatie meerdere keuzes te maken.
inzicht
Al de bovenstaande en vele andere mogelijkheden leiden allemaal tot een bepaald inzicht. Dat is de ware kracht van de contemplatie. Toegegeven, de contemplatie zal uiteindelijk nooit zo diep gaan als de meditatie. Het hoogst haalbare binnen de contemplatie is cintã-mayã pañña terwijl deze bij meditatie de bhãvanã mayã pañña is. Ondanks dat is de contemplatie een zeer krachtig instrument om inzicht te krijgen in jouw (en daarmee ieders) Dharma. Hoe werkt de contemplatieve meditatie?
Net als bij meditatie ga je in zazen. Ben je in onbalans dan kan je beter eerst middels meditatie zorgen voor balans alvorens met contemplatie te beginnen. Beeld je nu de situatie in waarover je wilt contempleren. Dit zal je in eerste instantie rationeel doen, maar zorg dat het werkelijk gevoeld en ervaren wordt. Dit kan middels visualisatie, een herinnering of een beschrijving, zorg ervoor dat je het gaat voelen en ervaren. Het verhaal moet zichzelf schrijven, de visualisatie moet zichzelf maken zonder verdere aansturing door jou. De situatie is geschapen en je kan jezelf nu binnen deze situatie neutraal gaan observeren. Merk je dat de situatie iets met je doet, neem dat dan mee in je meditatie.
Zorg dat je in een (relatieve) staat van balans bent.
- Nogmaals, voor de hersenen maakt het niet uit of je een situatie daadwerkelijk meemaakt of dat je het jezelf inbeeld. Je beeld je nu een situatie in en de hersenen reageren en sturen het lichaam aan op rationeel/psychisch en hormonaal niveau. Hierdoor worden je conditioneringen aangeraakt, ontstaan emoties, gemoedstoestanden, handelingen en gedachten. Ga jezelf nu observeren zoals we reeds in de vipassana geleerd hebben. Belangrijk is dat je neutraal blijft. Geef dus geen voeding aan de mogelijke onbalans, ga niet mee met een emotie, gemoedstoestand of gedachte. Blijf dit herhalen totdat je merkt dat de (ingebeelde) situatie je niet meer raakt en je in balans blijft. Dit zal waarschijnlijk meerdere sessies gaan duren, soms wel over een periode van dagen of weken.
- Beeld je nogmaals de situatie in, maar nu met een kleine verandering. Zo mogelijk, maak het een beetje erger, heftiger. Kijk wat het nu met je doet. Zo kan je contempleren op het overlijden van een geliefde. De eerste inbeelding kan zijn dat je geliefde rustig in de slaap overlijdt. Dat je geliefde overlijdt kan al heftige reacties oproepen en de contemplatie kan daardoor heftig zijn. Als je dit hebt kunnen loslaten, maak de situatie anders door in te beelden dat je geliefde niet rustig inslaapt maar een pijnlijk stervensproces doormaakt. Als dit wel iets met je doet dien je opnieuw te beginnen.
- Blijf dit doen, maak de situatie steeds anders, blijf variëren. Op een gegeven moment maakt het verdriet, de pijn en de boosheid plaats voor iets anders; de liefde welk je altijd voelde voor deze persoon. Alleen dit blijft over. Je kunt nu naar de situatie kijken vanuit gelijkmoedigheid.