Bodhicitta
Een van de bekendste en belangrijkste aspecten van het Mahayana boeddhisme is de Bodhisattva en diens verlichte motivatie om alle wezens te helpen. Dit streven wordt Bodhicitta (verlichtingsgeest) genoemd.
Bodhicitta bestaat op twee niveaus.
- Ten eerste is er bodhicitta zonder voorwaarden, een onmiddellijke ervaring van die vrij is van concepten, gedachten en onze gebruikelijke ‘er helemaal in meegaan’-heid. Het is iets enorm Goeds dat we zelfs niet een beetje kunnen benoemen of vastleggen, zoals in je diepste binnenste weten dat je absoluut niets te verliezen hebt.
- Ten tweede is er relatieve Bodhicitta, ons vermogen ons heart en bewustzijn open te houden voor lijden, zonder ons af te sluiten.
Andere helpen vanuit mededogen
Vanwege parallellen met het Christendom is deze motivatie voor ons Westerlingen heel goed als religieuze motivatie te begrijpen. We kunnen ook denken aan mensen als Nelson Mandela, Mahatma Gandhi, Moeder Teresa, de Dalai Lama etc. Waar het bij de ‘verlichtingsgeest’ om gaat is universele en onpersoonlijke liefde. Minder dramatische voorbeelden zijn pleegouders die echt moeite doen kinderen te helpen, leraren die het lukt meer te doen dan overleven, vrijwilligers in kerken, verpleeg- en buurthuizen etc.
Al die handelingen kunnen, als de motivatie zuiver is, voorbeelden zijn van ‘Bodhicitta’ ofwel de Verlichtingsgeest. Althans, volgens sommige Boeddhistische leraren.
Verlichtingsgeest
De echte Bodhicitta is de spontane wens iets te doen aan het lijden van alle bewuste wezens – en voor zo lang als nodig is. En om al die wezens te kunnen helpen kan er maar een ding gebeuren, volgens het Boeddhisme: we moeten ze uit samsara, de cyclus van wedergeboorte, helpen.
Hou in de gaten dat alle vormen van Boeddhisme dit als een gigantisch moeilijke taak zien: zelfs een Boeddha kan Verlichting niet voor ons creëren. We moeten als het ware zijn hand vastgrijpen zodat hij ons uit het water kan trekken. Op de zelfde manier kunnen we wezens niet opeens op magische wijze verlicht maken als we zelf Boeddha geworden zijn. In plaats daarvan moeten we wachten tot het moment dat zij er aan toe zijn geholpen te worden, stapje voor stapje.
Wat een Bodhisattva dus belooft, vanuit die Verlichtingsgeest of Bodhicitta, is om al die wezens te helpen verlichting te bereiken. Noodzakelijke voorwaarde daarbij: de Bodhisattva moet eerst zelf Boeddha worden. Het voornemen is dus iets gecompliceerder:
6 Paramitas
‘Ik beloof Boeddha te worden, om alle bewuste wezens uit de cyclus van wedergeboorte te kunnen verlossen’ (Andere formuleringen van de Bodhisattva Gelofte). Om dit concreet te maken zal de Bodhisattva de 6 perfecties beoefenen:
- Vrijgevigheid
- Morele zelfdiscipline
- Geduld
- Enthousiaste volharding
- Meditatieve absorptie of concentratie
- Wijsheid ofwel de realisatie van leegte. (zie ook de traditionele formulering van de zes paramita’s in de Lankavatara Sutra).
De eerste vier paramita’s zijn vrij praktisch natuurlijk: we kunnen vrijgevigheid, geduld, morele zelfdiscipline en doorzettingsvermogen (enthousiast of niet) in ons werk beoefenen, in ons contact met de winkeljuffrouw, hoe we met zwervers om gaan enzovoorts. Deze perfecties kunnen ons leven veranderen: wat als we geduld beoefenden in plaats van boos te worden? Wat als vrijgevigheid jaloezie verving? Hoe gaat je leven er uit zien als je op elke morele verleiding (nu heb ik het eens niet over chocolade) met terughoudendheid reageerden? Wat als we gewoon niet opgaven als iets de moeite van het doen waard was? Wat als het zelfs zou lukken blij te blijven terwijl we doorzetten?
Het punt is niet om jezelf op de kop te geven elke keer dat het niet lukt. Wat hier benadrukt moet worden is het oefenen van vrijgevigheid (etc.) Zelfs het alleen maar merken dat je niet vrijgevig bent en geen excuses te verzinnen voor dat gedrag is al een vorm van beoefening. Hetzelfde geldt voor alle andere paramita’s. Meditatieve absorptie en wijsheid (de realisatie van leegte) zijn allebei zo idealistisch geformuleerd dat je haast wel monnik of non moet worden om ze te kunnen vervolmaken. Aangezien ik geen non ben en niet erg geoefend in meditatie, zal ik ze aan anderen laten om uit te leggen.