Boeddhisme

Uit dharma-lotus.nl
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
% Boeddhisten per regio

Het boeddhisme is een levensfilosofie welke zijn roots heeft in de leringen van Gautama de Boeddha (563-483 v.Chr.). Boeddhisten geloven dat men bevrijd kan worden uit de cirkel van wedergeboortes door het volgen van de door de Boeddha onderwezen "middenweg". De belangrijkste aspecten van deze middenweg zijn het uitbannen van alle materiële verlangens, het zich ethisch gedragen, en het ontwikkelen van de geest. Hoewel het in India zelf geleidelijk verdwenen is, heeft het boeddhisme zich over andere delen van Azië verspreid. Het heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van Zuidoost- en Oost-Azië en op de ontwikkeling van de cultuur en samenleving in die gebieden. Recenter heeft het in het Westen (Europa, Noord-Amerika) aanhang gevonden. Het boeddhisme telt wereldwijd ongeveer 415 miljoen aanhangers.

Ontstaan van het boeddhisme

Het boeddhisme is ontstaan in India in de vijfde eeuw v.Chr. In die tijd was het brahmanisme dominant in India. Het strikt naleven van rituelen staat hierin centraal. In reactie hierop ontstonden de Sramana-bewegingen die naar individuele verlossing streefden. Het boeddhisme was een van deze stromingen, naast onder andere het jaïnisme en de leer van de Upanishaden.

Lees hier een uitgebreide biografie van Gautama de Boeddha en het prille ontstaan van het boeddhisme

De boeddhistische leer

De Dharma is de kern van de boeddhistische leer en beschrijft het inzicht in het menselijk lijden en de weg om dit lijden op te heffen.

De basis wordt beschreven in de Tripitaka, de uitspraken van de Boeddha. Deze uitspraken bevatten veel rijtjes met kernwoorden, waardoor de essentie van de boeddhistische leer makkelijk te onthouden en over te dragen is. Maar in tegenstelling tot de westerse manier van kennis-representatie vormen deze rijtjes geen opeenvolgend geheel. Een term uit het ene rijtje kan verwijzen naar een ander rijtje, waarin een term staat dat het eerste rijtje weer samenvat. Dit kan verwarrend zijn voor westerse lezers. Waar het om gaat is dat boeddhistische leerstellingen worden toegepast in het eigen leven, en zo betekenis krijgen.

De basis van het boeddhisme handelt over het lijden (dukkha), en hoe we er definitief van bevrijd kunnen worden. De 4 edele waarheden beschrijven wat lijden is en de mogelijkheid om van het lijden verlost te raken. Hoe je dit doet staat beschreven in het [[8 voudige pad].

In principe worden al onze schadelijke gedachten en emoties veroorzaakt door een onjuist begrip van de werkelijkheid, de subjectieve werkelijkheid. Door het vasthouden aan deze subjectieve werkelijkheid gaan we onszelf ook zien als een onafhankelijk subject en verlangend naar het voortbestaan van onszelf, waardoor wedergeboorte plaatsvindt. In wat voor vorm we worden wedergeboren wordt bepaald door ons karma.

Het Mahayana-boeddhisme voegde een aantal leerstellingen toe aan de boeddhistische leer. Een juist begrip van hoe de werkelijkheid bestaat (wijsheid van de leegte) is essentieel in het boeddhisme om een einde te kunnen maken aan de cyclus van wedergeboorte en het lijden dat daarbij hoort. De 6 (of 10) perfecties beschrijven een aantal perfecties waar de arhat naar moet streven om volmaakt te worden.

de 4 edele waarheden

De 4 edele waarheden beschrijven het lijden, de oorzaak hiervan, de mogelijkheid om er van verlost te worden, en de weg om deze verlossing te bereiken. Deze waarheden worden soms ook geformuleerd in termen van de aanwezigheid van geluk, haar oorzaak, de afwezigheid ervan en de oorzaak van deze afwezigheid.

  • er is lijden en ontevredenheid in het leven
  • er is een oorzaak voor dit lijden
  • de oorzaak ligt altijd bij jou
  • En er is een weg om los te komen van jet lijden: het 8-voudige pad

Het boeddhisme maakt een duidelijk onderscheidt tussen 'pijn' en 'lijden'. Iedereen heeft wel eens (mentale, emotionele en fysieke) pijn en we kunnen iemand anders ook (mentale, emotionele en fysieke) pijn aandoen. Maar of die pijn lijden wordt hangt van de persoon zelf af. Dat is echter een subtiele wijsheid die we niet altijd bevatten en zodoende geven we vaak een ander de schuld, verwarren we de pijn met het lijden en zoeken we naar oplossingen vanuit begeerte of aversie: Als ik nou een groter huis / een betere baan / een leukere partner / rustigere kinderen / liefdevollere ouders had, dan zou het leven volmaakt zijn. En zodoende proberen we steeds meer het leven naar onze wensen aan te passen, merken (onbewust) op dat dat niet altijd lukt, en verzanden steeds maar weer in het lijden.

De boeddhistische filosofie beschrijft dit proces zeer uitgebreid maar biedt tegelijk ook de oplossing, het 8-voudige pad.

Lees hier een uitgebreid artikel over de 4 edele waarheden

het achtvoudige pad

Zodoende kan je het achtvoudige pad zien als een handleiding voor de drie meditatiemethoden die Gautama de Boeddha ontwikkeld heeft: vipassana, de jjhãna's en de vier vormen van cultiveren van aandacht. De acht verschillende paden zijn:

  • zuiver spreken
  • zuiver handelen
  • zuiver levensonderhoud
  • zuivere concentratie
  • zuivere neutraliteit
  • zuivere observatie
  • zuivere gedachte
  • zuiver inzicht

Het 8-voudige pad wordt vaak ook kort omschreven als sila (moraliteit, ethisch goed gedrag), samadhi (meditatie) en pañña (inzicht, wijsheid). Het wordt gezien als een pad naar de verlichting, maar veroorzaakt niet de verlichting, net zoals een pad naar de berg kan leiden, maar deze berg niet veroorzaakt.

De leer van de middenweg benadrukt het vermijden van de twee extremen van 'het nastreven van sensueel geluk in sensueel plezier' en 'het nastreven van zelfkwelling of zelfkastijding'. Deze twee extremen zijn volgens de leer van de middenweg onvoordelig en leiden niet tot inzicht, nirvana en de verlossing uit de kringloop van wedergeboorte. De middenweg bestaat uit het achtvoudige pad, en heeft betrekking op de vier nobele waarheden. Wie de middenweg tot het einde volgt, bereikt het nirwana.

Verlossing uit de kringloop van wedergeboorte ontstaat door inzicht in de werking van oorzaak en gevolg, in het ontstaan van gehechtheden, en in de beheersing van de geest waardoor er geen gehechtheden en karma kunnen ontstaan. Door beheersing van de geest gaat men nirvana binnen, de staat van uitdoving. Of nirvana eeuwig en dus de fundamentele werkelijkheid vormt, of dat hier geen uitspraken over kunnen worden gedaan, is een nog steeds voortdurend punt van debat tussen de Yogacara en de Madhyamaka.

Gautama de Boeddha nodigde iedere leerling uit om zelf de acht paden vorm te geven, en dit niet als acht regels te zien: "neem niets aan voor het zelf onderzocht te hebben". Hiermee is het Boeddhisme een van de weinige niet dogmatische filosofieën. Het zelf onderzoeken van de individuele acht paden is het sterkst aanwezig in de Zen. Het zelf ontdekken van het achtvoudige pad wordt in deze stromingen compromisloosheid genoemd.

Lees hier een uitgebreid artikel over het 8-voudige pad

afhankelijk ontstaan

Het boeddhisme analyseert het bestaan en haar onvolmaaktheid in causale factoren

dit veroorzaakt dat. Als dit verdwijnt, verdwijnt dat ook.

Deze causaliteit wordt beschreven in het principe van afhankelijk ontstaan. Alles wat bestaat is ontstaan door bepaalde oorzaken en omstandigheden. Indien de condities veranderen, of nieuwe condities ontstaan, leidt dit tot de verandering of het verdwijnen van een (fysiek of mentaal) object of ding.

De keten van wederzijds afhankelijk ontstaan beschrijft in twaalf stappen de cyclus van geboorte, leven, sterven en wedergeboorte. De grondoorzaak van dukkha is onwetendheid. Als er onwetendheid is, worden de percepties en gevoelens verkeerd begrepen, en ontstaat er verlangen. Als er verlangen is, ontstaat er gehechtheid. Als er gehechtheid is, ontstaat er wedergeboorte. Op deze manier leidt de aanwezigheid van onwetendheid tot de kringloop van het bestaan.

Lees hier een uitgebreid artikel over het afhankelijk ontstaan

de 3 karakteristieken

Alle dingen die bestaan (zowel materieel als geestelijk) hebben de volgende 3 karakteristieken:

  • ze zijn veranderlijk; doordat dingen veranderlijk zijn, kunnen onze wensen met betrekking tot deze dingen nooit compleet vervuld worden. Ze zullen blijven veranderen en dat is pijnlijk (lijden)
  • alles is afhankelijk; niks staat op zichzelf maar heeft een beïnvloeding gekregen van buitenaf en beïnvloed ook weer andere dingen. En zodoende is alles wederom veranderlijk
  • doordat alles veranderlijk én afhankelijk is veranderd het continu. Alles is dus in een proces van verandering.

Lees hier een uitgebreid artikel over de 3 karakteristieken

Karma en wedergeboorte

Karma betekent dat alle intenties een gevolg hebben: 'goede' intenties hebben positieve gevolgen en 'slechte' intenties hebben slechte gevolgen. De gevolgen kunnen zich ook in een volgend leven manifesteren. Karma wordt vooral bepaald door de intentie die de actie motiveert. Door de motivatie te controleren kan men dus de eigen toekomst bepalen, en de verlossing uit de kringloop van wedergeboorte bewerkstelligen.

Het boeddhisme gaat uit van wedergeboorte. Het is een fundamenteel boeddhistisch concept, direct verbonden met karma, omdat de wereld waarin men herboren wordt, alles te maken heeft met de acties (karma) uit het verleden.

Lees hier een uitgebreid artikel over de Karma

Verschillende stromingen

Na de dood van Gautama de Boeddha werd er een vergadering (concilie) gehouden waarin alle leringen van Gautama de Boeddha geordend, geclassificeerd en georganiseerd werden. Hierna trokken verschillende groepen monniken naar verschillende delen van India (en verder) om de filosofie uit te dragen. Deze groepen werkte autonoom en zodoende ontstonden er verschillende scholen. Van deze oudste scholen is alleen het Theravada-boeddhisme overgebleven, dat zich verspreid heeft in Sri Lanka, Thailand en Birma (het huidige Myanmar). Het Theravada-boeddhisme heeft zich in de 19e eeuw vernieuwd, onder invloed van het westerse kolonialisme.

Tussen 150 en 100 v. Chr.) ontstond het Mahayana-boeddhisme, dat de boeddhistische leerstellingen verder ontwikkelde in nieuwe geschriften. Het Mahayana, dat grote voertuig betekent, noemde de oudste stromingen denigrerend Hinayana, het kleine voertuig. Het Mahayana heeft zich onder andere in Tibet, China en Japan verspreid. Door vermenging en vernieuwingen ontstonden hier nieuwe scholen.

In het westen heeft het boeddhisme sinds de 19e eeuw langzaam maar zeker ingang gevonden. Naast de traditionele scholen ontwikkelt zich een eigen vorm van boeddhisme waarin de traditionele leerstellingen en meditatie methodes vermengd worden met westerse psychologie.

de belangrijkste boeddhistische stromingen zijn

  • Theravada (Sri Lanka en Zuidoost-Azië)
  • Mahayana (Oost-Azië)
  • Vajrayana of tantrayana, het bekendst is het Tibetaans boeddhisme, maar onderdelen kunnen ook in Japan gevonden worden.
  • Zuiver Land-boeddhisme (China, Japan en Vietnam)
  • Zen (China, Japan, Korea en Vietnam)

Het boeddhisme breidde zich uit van Noord-India tot geheel India, waaronder het huidige Pakistan en Bangladesh. Via het zuiden verspreidde het Theravada zich naar Sri Lanka, Thailand, Laos, Myanmar, Cambodja en Vietnam. Via het noorden verspreidde het Mahayana zich naar Nepal, Bhutan, China, Mongolië, Taiwan, Maleisië, Indonesië, Noord-Korea en Zuid-Korea, en Japan. Nog verder noordelijk en westelijk verspreidde het zich in Afghanistan, Tadzjikistan, Oezbekistan, Turkmenistan, Kirgizië, Kazachstan, en Rusland.

Via de zijderoute en het rijk van Alexander de Grote was het boeddhisme in de periode van 300 v.Chr. tot ongeveer 600 n.Chr. ook in beperkte mate bekend in het Middellandse zeegebied, waaronder Egypte (Alexandrië). De invloed van de Grieken is ook terug te vinden in het boeddhisme: zij maakten de eerste Boeddhabeelden in de toenmalige Griekse staat Bactrië in het huidige Afghanistan.

In de 12e eeuw is het boeddhisme verdwenen uit India als gevolg van de vervolging door de moslims en de invallen van de Mogols die India veroverden. Het was vooral in het noorden gebleven, in tegenstelling tot het hindoeïsme dat vroeg tot in het zuiden is doorgedrongen. Ook in Afghanistan, Pakistan en het Midden-Oosten verdween het boeddhisme mede door de opkomst van de islam. Vanaf 1950 is het boeddhisme onderdrukt in de landen China, Vietnam, Noord-Korea, Laos en Cambodja. In elk van deze landen is dit gebeurd gedurende een communistisch dictatoriaal bewind.

In het Westers boeddhisme is de belangstelling voor het boeddhisme sinds de 19e eeuw groeiende. Theravada, Tibetaans Boeddhisme en Zen zijn hier de bekendste stromingen geworden.

Lees hier een uitgebreid artikel over de stromingen binnen het boeddhisme

de 10 landen met de grootste boedhistische populatie

Land Aantal boeddhisten als % van de bevolking als % boeddhistische populatie
China 244.130.000 18.2% 50.1%
Thailand 64.420.000 93.2% 13.2%
Japan 45.820.000 36.2% 9.4%
Burma 38.410.000 87.90% 7.9%
Sri-Lanka 14.450.000 69.3% 3.0%
Vietnam 14.380.000 16.4% 2.9%
Cambodja 13.690.000 96.9% 2.8%
Zuid-Korea 11.050.000 22.9% 2.3%
India 9.250.000 0.8% 1.9%
Maleisie 5.010.000 19.8% 1.0%
Subtotaal van deze 10 landen 460.620.000 (% gemiddelde van deze 10 landen) 15.3% 94.5%
Subtotaal van de wereldbevolking 26.920.000 (% van de wereldpopulatie) 0.4% 5.5%
Wereld totaal 487.540.000 7.1% 100%

Boeddhisme in Nederland en België

In Nederland zijn er ongeveer 170.000 boeddhisten volgens de Boeddhistische Omroep Stichting. Daarvan zijn ongeveer 70.000 allochtoon of buitenlander. De meerderheid van deze boeddhistische allochtonen is Chinees. Er wonen ongeveer 40.000 boeddhistische Chinezen in Nederland. Dit aantal wordt betwist, verschillende journalisten en onderzoekers komen niet verder dan een aantal tussen de 36.000 en de 50.000.

In België is het boeddhisme een kleine minderheidsreligie, maar heeft in de afgelopen jaren een snelle groei getoond. Een schatting uit 2009 geeft aan dat van de Belgische bevolking 29.497 mensen zich hebben geïdentificeerd als boeddhistisch (ongeveer 0,29% van de totale bevolking).

Misverstanden over het Boeddhisme (film)