8-voudige pad
Het 8-voudige pad (ariya atthangika magga) vormt de basis van de boeddhistische filosofie op weg naar verlichting. Al in zijn eerste leerrede in juli 589 v. Chr. in het Hertenpark van Sarnath (nabij Varanasi, India) beschreef Gautama de Boeddha dit systeem:
Monniken, er zijn 2 extremen die door iemand die de thuisloosheid is ingetrokken, niet gevolgd moeten worden. Welke twee?
De overgave aan het najagen van zinnelijk genot, te vinden in zintuiglijke objecten, die laag is, vulgair, de weg van de gewone mensen, onedel, onheilzaam, en de overgave aan zelfkwelling, die vol lijden is, onedel, onheilzaam - deze beide extremen vermijdend monniken, is de voleindigde ontwaakt tot de middenweg, die de ogen opent, die kennis brengt, die leidt tot vrede, tot direct inzicht, tot ontwaken, tot nirvana.
En wat monniken is de middenweg waartoe de Voleindigde ontwaakt is? Het is dit edele 8-voudige pad, namelijk: zuiver spreken, zuiver handelen, zuiver levensonderhoud, zuivere concentratie, zuivere neutraliteit, zuivere observatie, zuivere gedachten en zuiver inzicht. Dit monniken, is die middenweg waartoe de Voleindigde ontwaakt is, die de ogen opent, die kennis brengt, die leidt tot vrede, tot direct inzicht, tot ontwaken, tot nirvana.
(Pali-canon: Sacca-Samyutta, SN 56.11).
4-edele waarheden
Het achtvoudige pad is de uitleg van de vierde edele waarheid van de 4 edele waarheden (cattãri ariyasaccãni). Deze vierde edele waarheid kan pas ingezien worden als de derde edele waarheid ingezien is, deze derde edele waarheid zoals de tweede edele waarheid reeds ingezien is en de tweede edele waarheid als de eerste edele waarheid reeds ingezien is. De vier edele waarheden in volgorde zijn:
- 1e edele waarheid: dhukka - het leven bestaat uit lijden
- 2e edele waarheid: Samudaya - de oorzaak van dit lijden
- 3e edele waarheid: Nirodha - de waarheid van het verdwijnen van het lijden
- 4e edele waarheid: Magga - de waarheid (Dharma) van de weg. Magga verwijst naar het achtvoudige pad.
Het achtvoudige pad is dus een methode om lijden te laten verdwijnen. Het is een compact geheel van gedragingen, onthoudingen, overtuigingen, focus en mentale bewustwording van alle processen die het lijden veroorzaken. Het is geen structuur die aangenomen kan worden (nu ga ik dit eens doen) en het beperkt zich ook niet tot enkele regels die je opvolgt. Het dient een inherent proces van logica te worden omdat je gaat ervaren dat je middels het achtvoudige pad zo weinig mogelijk lijden veroorzaakt en dat het een enorme rust en balans genereert. Toen Gautama de Boeddha gevraagd werd het achtvoudige pad te beschrijven zei hij:
- Zie af van alle negatieve handelingen
- verricht positieve handelingen
- zuiver je geest
- dit is de leer van hen die verlicht zijn.
Zuiver
Zodoende kan je het achtvoudige pad zien als een handleiding voor de drie meditatiemethoden die Gautama de Boeddha ontwikkeld heeft: vipassana, de jjhãna's en de vier vormen van cultiveren van aandacht. De acht verschillende paden zijn:
- zuiver spreken
- zuiver handelen
- zuiver levensonderhoud
- zuivere concentratie
- zuivere neutraliteit
- zuivere observatie
- zuivere gedachte
- zuiver inzicht
Hoewel in de Pali-canon het achtvoudige pad wel eens als tien paden wordt beschreven, zoals in de Samanamandikã-Sutta (MN 78, ii 29, 14), zijn de acht paden het bekendst. De essentie van deze leer ligt echter in Zuiver, ook wel vertaald als Juist. Of het nu acht paden zijn of tien of zeven-en-dertig, het gaat erom dat je alles doet vanuit zuiverheid en dat onzuiverheid leidt tot lijden. Met zuiver wordt het voorkomen van lijden bedoeld, zowel bij jezelf als bij een ander. Spreek dus zodanig dat je er geen lijden mee veroorzaakt, etc.. Maar wat is zuiver en wat is onzuiver? Het achtvoudige pad geeft hier slechts sporadisch antwoord op door bijvoorbeeld te stellen dat je niet behoort te doden. Maar soms is doden juist zuiver en ook hier houdt de boeddhistische filosofie rekening mee. Zo at Gautama de Boeddha vlees maar andere monniken vonden dat onzuiver en waren vegetarisch. Voor beide stellingen was en is ruimte. Het achtvoudige pad is dus geen doctrine, regels of wetten waar men zich aan moet houden. Het zijn uitnodigingen om bij jezelf te raden te gaan (suttã-maya pañña) en te ervaren (cinta-maya pañña) of iets zuiver is of niet en dat kan verschillen per situatie.
Sillã, samãdhi en pañña
De acht paden zijn gecategoriseerd in drie blokken:
- sillã: de beoefening van moraliteit, het onthouden van alle onheilzame handelingen van lichaam en spraak.
- samãdhi: de beoefening van concentratie zodat we de geest scherpen om vervolgens bewust naar onszelf te kijken en observeren.
- pañña : het ontwikkelen van wijsheid en zuiver inzicht van onze ware aard.
Deze drie blokken verhouden zich als volgt met elkaar:
Sillã | Samãdhi | Pañña |
---|---|---|
zuiver spreken | zuiver concentratie | zuivere gedachte |
zuiver handelen | zuivere neutraliteit | zuivere inzicht |
zuiver levensonderhoud | zuivere observatie |
Allereerst dient in samsara (het dagelijks leven) een bepaalde zuiverheid van moraliteit (sillã) aanwezig te zijn wil iemand zover zijn om überhaupt te kunnen gaan beginnen met een spirituele filosofie. Middels het zuiver spreken, handelen en levensonderhoud ontstaat deze morele zuiverheid waarbij de eerste edele waarheden ingezien worden.
Vervolgens is meditatie dé methode om dieper inzicht te verkrijgen, te beginnen met concentratie (samãdhi). Hierin worden zuivere concentratie, neutraliteit en observatie ontwikkeld. Samãdhi kan alleen ontwikkelen bij een stevige Sillã en deze twee versterken en ondersteunen elkaar nog eens. Vanuit die samenwerking treedt wijsheid en inzicht (pañña) op.
Hoewel de acht paden vaak in een vaste volgorde worden uitgelegd is er tijdens het beoefenen ervan geen volgorde aanwezig. Ontwikkeling vindt plaats op het pad als geheel. Verschillende onderdelen kunnen tijdelijk een voorname plaats hebben in iemands doen en laten maar het belangrijkste is het pad als geheel en niet de onderdelen van het pad. De acht stappen versterken en ondersteunen elkaar. Moreel gedrag leidt tot wijsheid en concentratie, wijsheid leidt tot concentratie en moreel gedrag en concentratie leidt tot moreel gedrag en wijsheid.
4 edele waarheden en het achtvoudige pad
Zoals reeds gezegd is de vierde edele waarheid het achtvoudige pad. Het achtste pad is op zijn beurt weer het volledig inzien van de vier edele waarheden. De uitleg hierover is tweeledig n.l. enerzijds is dit geheel een cirkelredenatie waarin het ene het andere bevestigd. Anderzijds zijn er meerdere lagen waarop inzicht verkregen kan worden. Allereerst zal alles cognitief begrepen moeten worden. Het cognitief kennen van de vier edele waarheden leidt tot het cognitief kennen van het achtvoudige pad waarna de vier edele waarheden gevoelsmatig begrepen gaan worden, etc... Op een steeds dieper niveau komen dezelfde leerstellingen en inzichten voorbij tot aan de verlichting toe.
4 edele waarheden | 8 voudige pad | Pad-techniek | Bereik |
---|---|---|---|
Leven bestaat uit Lijden | Mindfulness | morele discipline (Sillã) | |
Het Lijden kent altijd een oorsprong | Mindfulness | morele discipline (Sillã) | |
Deze oorsprong ligt altijd in jou | Mindfulness | morele discipline (Sillã) | |
De oplossing van het Lijden is het 8 voudige pad: |
zuiver spreken | Mindfulness | morele discipline (Sillã) |
zuiver handelen | Mindfulness | morele discipline (Sillã) | |
zuiver levensonderhoud | Mindfulness | morele discipline (Sillã) | |
zuivere concentratie | Concentratie meditatie | focus ( Samadhi) | |
zuivere neutraliteit | Concentratie meditatie | focus ( Samadhi) | |
zuivere observatie | Concentratie meditatie | focus ( Samadhi) | |
zuivere gedachten | Vipassana meditatie | wijsheid/inzicht ( panna) | |
zuiver inzicht (= 4 edele waarheden) |
Vipassana meditatie | wijsheid/inzicht ( panna) |
Sillã
Sillã |
---|
zuiver spreken |
zuiver handelen |
zuiver levensonderhoud |
Sillã laat zich vertalen als moraliteit/deugdzaamheid waarmee het gedrag bedoeld wordt dat zo weinig mogelijk lijden bij jezelf of bij een ander veroorzaakt. Hoewel sillã ook geldt binnen de meditatie geldt het voornamelijk in samsãra (Pali: in cirkels ronddraaien. In het dagelijks leven dient het als allereerste ontwikkeld te worden. In de dharma wordt dit opgesplitst in drie aparte paden:
Het is niet mogelijk om plotseling deze drie zuiverheden neer te zetten. Het is een proces van bewustzijn i.p.v. een doctrine welke nageleefd dient te worden. Daarnaast kan voor iemand zuiverheid iets anders betekenen dan voor een ander. De ene acht vlees eten onzuiver en de ander zuiver, de ene verzwijgt iets om zo lijden te voorkomen en de ander spreekt altijd de waarheid. Zuiverheid is zodoende een individueel proces waarbij het spreken, handelen en levensonderhoud zo neutraal mogelijk geobserveerd wordt. Het is een gecombineerd proces van onthouden en ontwikkelen.
de onthoudingen (virati's)
De onthoudingen (virati's) zijn die (mooie) mentale factoren die bijdragen aan het voorkomen van lijden in spreken, handelen en levensonderhoud. Een virati geldt alleen als er een inherente conditionele behoefte bestaat aan onzuiver gedrag waarbij we ons van dit gedrag dienen te onthouden. Is er geen inherente conditionele behoefte tot onzuiver gedrag aanwezig dan hoeven wij ons ook niet te onthouden en is ons gedrag van nature zuiver (sillã). Er zijn drie typen van onthoudingen:
natuurlijke onthouding (sampattavirati)
Dit is het onthouden van onzuiver gedrag als de gelegenheid zich voordoet op basis van ego-gerichte factoren zoals status, aanzien of beroep. Iemand kan zich onthouden van stelen uit angst betrapt te worden wat zijn status zou schaden. Dit is een vorm van onthouden vanuit een onzuivere intentie en is conditioneel.
Dit is het conditioneel naleven van leefregels om zodoende te voorkomen dat we lijden veroorzaken middels ons gedrag. Een verschil met natuurlijke onthouding is dat we door het opnemen van leefregels de gelegenheid tot onzuiver gedrag deels uitbannen. Een monnik leeft in een klooster en en heeft geen bezit, heeft geen baan of andere verantwoordelijkheden en komt zodoende niet in situaties waar bijvoorbeeld een getrouwde burger wel in verkeert. De gelegenheid tot onzuiver gedrag is dan deels afwezig en zodoende komt deze onthouding voort uit sillã.
onthouding door uitroeiing (samucchedavirati)
Dit is de meest zuivere vorm van onthouding omdat deze voortkomt vanuit een zuivere intentie. Iemand hoeft zich niet te onttrekken aan situaties om zich toch zuiver te gedragen. Het zuivere gedrag komt voort uit een diepgeworteld inzien en begrip dat bhavana-maya pañña wordt genoemd. Dit uitroeien is een proces op zich waarin de vier onbegrensdheden ontwikkeld dienen te worden en van daaruit is onthouding door uitroeiing pas mogelijk. De vier onbegrensdheden zijn:
- liefdevolle vriendelijkheid (mettã)
- gelijkmoedigheid (upekkhã)
- mededogen (karunã)
- medevreugde (muditã)
De eerste twee onthoudingen zijn conditioneel en de laatste komt voort uit sillã. Omdat onthouding door middel van uitroeiing een proces is waarbij positieve mentale factoren eerst ontwikkeld worden is het verstandig in eerste instantie de twee conditionele uitroeiingen toe te passen.
De 5 voorschriften moeten helemaal begrepen worden en vanuit de juiste intentie volbracht worden. Pas dan zullen deze 5 voorschriften een positief effect op je gaan hebben:
Voorschrift | negatief effect | positief effect |
---|---|---|
Ik houd mij aan het voorschrift om af te zien van het doden van levende wezens | niet doden omdat het niet hoort of mag | ontwikkeling van liefdevolle vriendelijkheid, mededogen en welwillendheid voor alle levende wezens |
Ik houd mij aan het voorschrift om af te zien van het nemen van dat wat niet gegeven is | niet stelen omdat het niet hoort of mag | ontwikkeling van eerlijkheid, vrijgevigheid en respect voor de rechten van anderen op hun eigendom |
Ik houd mij aan het voorschrift om af te zien van seksueel wangedrag | geen seksueel wangedrag omdat het niet hoort of mag | ontwikkeling van respect voor relaties en zelfbeheersing met betrekking tot sensuele verlangens |
Ik houd mij aan het voorschrift om af te zien van incorrect spreken | niet liegen omdat het zo hoort of mag | ontwikkleing vande gewoonte van ware spraak |
Ik houd mij aan het voorschrift om af te zien van het gebruik van verdovende middelen, welke leiden tot onachtzaamheid | geen verdovende middelen gebruiken omdat het niet hoort of mag | ontwikkeling van helderheid van geest en oplettendheid |
zuiver spreken (sammãvãcã)
Zuiver spreken is spreken zonder lijden te veroorzaken. In de Pali-canon (Saccavibhanga-Sutta, MN 141, iii 251, 26) wordt het als volgt omschreven:
- En wat is zuiver spreken?
- Het zich onthouden van leugens,
- het zich onthouden van achterklap,
- het zich onthouden van grove taal,
- het zich onthouden van kletspraat -
- dat wordt het zuivere spreken genoemd monniken.
Elders (MN III 74, DN I 4-5, DN II 312) wordt hierin nog een specificatie van zuiver spreken gegeven:
Niet zinledig babbelen, slecht over de dharma spreken, geen tweedracht zaaien en mensen die met elkaar in conflict zijn verzoenen.
Leugens, achterklap, grove taal en kletspraat is dus onzuiver spreken en het tegenovergestelde wordt omschreven als zuiver spreken. Het is echter een misverstand dat zuiver spreken inhoud dat je altijd eerlijk moet zijn. Eerlijkheid kan namelijk lijden veroorzaken zoals bij verraad of jokken. Het tegenovergestelde van onthouden van leugens is dus niet per definitie de waarheid spreken.
Zuiver spreken kan tweeledig zijn;
zuiver spreken behept met de mentale vergiften
Zuiver spreken is niet alleen weggelegd voor degene die volledig in (zuiver) sillã verkeert en dus niet-conditioneel spreekt. Ook een geconditioneerd persoon kan zuiver spreken terwijl dit behept is met de mentale vergiften (zinnelijke verlangen, haat, onwetendheid, hoogmoed, onjuiste zienswijzen, twijfel, dufheid, rusteloosheid, morele schaamteloosheid en morele onbevreesdheid). Het zuivere spreken is in dit geval een bijkomstigheid, voorop staat het spreken vanuit eigenbelang. Dat dit spreken geen lijden doet veroorzaken is de bijkomstigheid.
zuiver spreken vrij van de mentale vergiften
Als er geen conditionering aanwezig is, is er (zuiver) sillã en is het spreken dus altijd zuiver. Als er wel een conditionering aanwezig is, is het met een zuivere concentratie mogelijk om niet-conditioneel te spreken. De persoon is zich bewust van de conditionering. De inspanning om niet-conditioneel te spreken en het zuivere spreken laat zo het onzuivere spreken los. Zuiver spreken (eerste van het achvoudige pad) gaat nu gepaard met zuivere concentratie (vierde van het achtvoudige pad) en zuivere observatie (zesde van het achtvoudige pad).
zuiver handelen (sammãkammanta)
Zuiver handelen is handelen zonder lijden te veroorzaken. In de Pali-canon (Saccavibhanga-Sutta, MN 141, iii 251, 27) wordt het als volgt omschreven:
- En wat is zuiver handelen?
- Het zich onthouden van doden van levende wezens,
- het zich onthouden van nemen wat niet gegeven is,
- het zich onthouden onthouden van seksuele misdragingen -
- dat wordt het zuivere handelen genoemd.
Elders (MN III 74, DN II 312) wordt hierin nog en specificatie gegeven in wat onzuiver handelen nog meer is:
Zichzelf niet bederven met bedwelmende middelen.
Het doden van levende wezens, nemen wat niet gegeven is en seksuele misdragingen is dus onzuiver en het tegenovergestelde wordt omschreven als zuiver handelen. Echter, het doden van dieren is niet altijd onzuiver. Zo rijden, fietsen en lopen we vele mieren en ander klein gedierte dood. Het doodrijden van een mier tijdens het fietsen is geen onzuiver handelen terwijl het bewust doodtrappen van een mier dat wel is. Het gaat dus om het bewust zijn ervan en dan is het niet onzuiver handelen als we fietsen wetende dat we mogelijkerwijs op dit moment mieren doodrijden. Gautama de Boeddha was, net als de gehele sangha, bedelmonnik en at datgene hij tijdens zijn bedelrondes kreeg. Als dat groente was dan at hij groente, was dat vlees dan at hij vlees. Hij at echter geen vlees dat speciaal voor hem geslacht was. Bij het zuiver levensonderhoud zien we dat hij specifiek slagers en vervoerders, van dieren die geslacht worden, noemde als zijnde onzuiver levensonderhoud. Sommigen zien hier een discrepantie in en er waren en zijn vele monniken die het onzuiver vinden om vlees te eten. Anderen aten geen vlees en ook geen eieren of zuivelproducten. Het laat zien dat het achtvoudige pad geen opsomming van verplichtingen is maar gedeeltelijk individueel kan verschillen.
Zuiver handelen kan tweeledig zijn: zuiver handelen behept met de mentale vergiften en zuiver handelen vrij van de mentale vergiften. De uitleg is hierin eender als hierboven bij het zuiver spreken beschreven.
zuiver levensonderhoud (sammã-ãjïva)
Zuiver levensonderhoud is levensonderhoud zonder lijden te veroorzaken. In de pali-canon (Mahãcattãrïsaka-Sutta, MN 117, iii 75) wordt het als volgt omschreven:
- En wat, monniken, is de verkeerde wijze van levensonderhoud?
- Oplichting, mooipraterij, waarzeggerij, afpersing, en (geld en goederen) aftroggelen voor steeds meer winst -
- dit is de verkeerde wijze van levensonderhoud.
Elders (AN III, 208) wordt hierin nog en specificatie gegeven in wat onzuiver levensonderhoud is:
Handelen in giftige stoffen, verdovende middelen, wapens, slaven of dieren bestemd voor de slacht.
Zuiver levensonderhoud moeten we ook in een zuiver kader plaatsen van een Noord Indiase en Brahmaanse samenleving 2.500 jaar geleden. Toen was een levensonderhoud iets anders dan een baan nu. Het gehele gezin deelde mee in het levensonderhoud en het bepaalde je identiteit. Je kinderen werden opgevoed en opgeleid om het later over te nemen. Je levensonderhoud was wie je was. Zuiver levensonderhoud vraagt je stil te staan bij je algehele levensinvulling en dus niet alleen bij je werk. Je kunt zuiver spreken en zuiver handelen, maar is je gehele levensinvulling en levenshouding zuiver?
Zuiver levensonderhoud kan tweeledig zijn; zuiver levensonderhoud behept met de mentale vergiften en zuiver levensonderhoud vrij van de mentale vergiften. De uitleg is hierin eender als hierboven bij het zuiver spreken beschreven.
sillã en samãdhi
Zuiver spreken, zuiver handelen en zuiver levensonderhoud vormen samen de zuivere moraliteit die nodig is om later het meditatieproces (spiritueel proces) te kunnen aanvangen. Het zijn de paden 1, 2 en 3 van het achtvoudige pad en gezamenlijk vormen zij een drie-eenheid die elkaar versterkt en ondersteunt. Zuivere concentratie, zuivere neutraliteit en zuivere observatie zijn de paden 4, 5 en 6 van het achtvoudige pad. Samen vormen ze eveneens een drie-eenheid die elkaar versterkt en ondersteunt binnen de meditatie. Maar alvorens te beginnen met meditatie moet er een zuivere moraliteit aanwezig zijn. De twee drie-eenheden zijn ook aant elkaar gekoppeld en versterken en ondersteunen elkaar.
meditatie in sillã
Kalmtemeditatie is de specifieke meditatiemethode bestemd om voornamelijk sillã in balans te krijgen. Tegelijk dient het dagelijks leven zo bewust mogelijk geobserveerd te worden om onzuiverheid op te merken en zuiverheid te vergroten. De eerste stappen van kalmtemeditatie worden besproken in ãnãpãnasati, beter bekend als mindfulness.
Meditatie vraagt om een zuivere houding (sillã) en zonder sillã heeft meditatie weinig zin. Bij meditatie gaan we inzicht krijgen in al onze processen en als deze onzuiver zijn ingegeven door verkeerde zienswijzen wordt de meditatie moeilijk. Wat zich in samsãra (het dagelijks leven) afspeelt, speelt zich ook af in de meditatie. Lieg je bijvoorbeeld veelvuldig in het dagelijks leven dan zal dezelfde eigenschap bepalend worden binnen je meditatie. Neutraal en oprecht kijken naar jezelf gaat dan moeizaam. Wanneer je leven enorm onrustig is en verkeer je in een emotionele rollercoaster dan is meditatie wellicht niet het beste om mee te beginnen.
Samãdhi
Sillã | Samãdhi |
---|---|
zuiver spreken | zuiver concentratie |
zuiver handelen | zuivere neutraliteit |
zuiver levensonderhoud | zuivere observatie |
De drie-eenheid, spreken-handelen-levensonderhoud, heeft een onderlinge versterkende verbintenis. Zo ook de drie-eenheid concentratie-neutraliteit-observatie. Deze twee drie-eenheden zijn gezamenlijk met elkaar verbonden.
Sillã betreft voornamelijk de moraliteit die in samsara (het dagelijks leven) neergezet dient te worden. Samãdhi betreft de meditatie (bhãvãna). Er zijn 2 meditatiemethoden:
- samãdhi bhãvãna = concentratie meditatie
- pañña bhãvãna = inzicht meditatie
Samãdhi bhãvãna zijn alle oefeningen die vallen onder de concentratie meditatie en zorgen voor rust, balans en verstilling. Om hiertoe te komen zijn er drie paden: zuivere observatie, zuivere opmerkzaamheid en zuivere concentratie.
zuivere concentratie (sammãvãyãma)
In de Pali-canon (Saccavibhanga-Sutta, MN 141, iii 251, 29) wordt zuivere concentratie als volgt omschreven:
- wat dit betreft doet een monnik de wil ontstaan om nog niet opgekomen (slechte) onheilzame mentale vergiften niet te laten opkomen.
- Hij spant zich daartoe in, hij maakt zich daartoe sterk, hij legt zijn geest daartoe op, hij neemt het zich voor.
- Hij doet de wil ontstaan om al opgekomen (slechte), onheilzame mentale vergiften op te geven.
- Hij spant zich daartoe in, hij maakt zich daartoe sterk, hij legt zijn geest daartoe op, hij neemt het zich voor.
- Hij doet de wil ontstaan om nog niet opgekomen (heilzame) mentale factoren te laten opkomen.
- Hij spant zich daartoe in, hij maakt zich daartoe sterk, hij legt zijn geest daartoe op, hij neemt het zich voor.
- En hij doet de wil ontstaan om al opgekomen (heilzame) mentale factoren te laten bestaan, ze niet te vertroebelen, zete vermedigvuldigen, ze uit te breiden, ze te ontwikkelen en ze te vervolmaken.
- Hij spant zich daartoe in, hij maakt zich daartoe sterk, hij legt zijn geest daartoe op, hij neemt het zich voor.
- Dit wordt de zuivere concentratie genoemd.
In de Pali-canon (MN III 75, DN I 8) wordt dit samengevat als:
- vermijdt negatieve kalãpa’s,
- laat ze los als ze opkomen,
- behoudt de heilzame kalãpa’s,
- maak deze je eigen.
Het is het begin van meditatie waarbij je je focus richt op een observatiepunt (zoals de ademhaling) en vervolgens je focus daar op houdt. Concentratie behelst dus 2 aspecten:
- bij het observatiepunt blijven.
- steeds als je afgeleid bent terugkeren naar je observatiepunt.
Concentratie legt dus de focus op 1 observatiepunt en deze blijft bij dit ene punt zonder afleiding. Alles wat zich buiten het observatiepunt afspeelt is weliswaar aanwezig maar voor dit moment onbelangrijk. Zo onbelangrijk dat we er ons niet door laten afleiden maar gefocust blijven op ons observatiepunt.
ãnãpãnasati, observatie van de ademhaling
In de ãnãpãnasati-Sutta (Pali-canon: Majjhima-Nikãya 118) wordt precies uitgelegd hoe je bij de ademhaling kunt blijven, wat de kracht van de ademhaling is en hoe het je concentratie kan scherpen. Zuivere concentratie kun je aanmaken door je te focussen op een observatiepunt en de ademhaling is een uitstekend observatiepunt om meerdere redenen:
- de ademhaling is altijd aanwezig en dus altijd te observeren
- het observeren van de ademhaling kan tegelijk met het uitvoeren van andere activiteiten zodat we ook in samsara (het dagelijks leven) de ademhaling kunnen blijven observeren. Dit in tegenstelling tot het gebruik van een
- mantra, visualisatie, kaars of mandela als observatiepunt
- de ademhaling verandert zodra een conditionering is aangeraakt en er dualiteit (begeerte/aversie) in ons systeem ontstaat. Ook dit is te observeren.
- ook als er dualiteit in ons systeem is ontstaan. Door het observeren van de ademhaling kunnen we het gevolg (duaal handelen) milder maken en zelfs doen verdwijnen door neutraal te blijven.
De beste en makkelijkste manier om een zuivere concentratie aan te maken en te scherpen is dan ook de observatie van de ademhaling.
zuivere neutraliteit (sammãsati)
In de pali-canon (Saccavibhanga-Sutta, MN 141, iii 251, 30) wordt zuivere neutraliteit als volgt omschreven:
- Wat dit betreft blijft een monnik bij het lichaam,
- het lichaam beschouwend, energiek, vol bewust, aandachtig, een eind makend aan de hunkering naar en verdriet om de wereld.
- Hij blijft bij de gevoelens, de gevoelens beschouwend, energiek, vol bewust, aandachtig, een einde makend aan de hunkering naar en het verdriet om de wereld.
- Hij blijft bij de geest, de geest beschouwend, energiek, vol bewust, aandachtig, een einde makend aan de hunkering naar en het verdriet om de wereld.
- Hij blijft bij de mentale factoren, de mentale factoren beschouwend, energiek, vol bewust, aandachtig, een einde makend aan de hunkering naar en het verdriet om de wereld.
- dat wordt de zuivere neutraliteit genoemd.
Een zuivere neutraliteit ontplooit zich als zuivere concentratie aan zijn ontwikkeling is begonnen en vervolgens gaan ze hand-in-hand in hun vorming. Een zuivere neutraliteit gaat dus altijd samen met een zuivere concentratie. Concentratie kan bestaan zonder neutraliteit maar neutraliteit kan niet bestaan niet zonder concentratie. Bij zuivere concentratie hebben we geleerd dat we zonder afleiding onze focus kunnen plaatsen op een observatiepunt. Een zuivere neutraliteit zorgt er vervolgens voor dat we dit observatiepunt bezien zonder voor- of afkeur, zonder gekleurde bril, zonder invulling, zonder verwachtingen en zonder ankers-en-speren.
ankers-en-speren
Ankers zijn alle herinneringen, oude patronen, dingen uit het verleden die ons proces in het nu belemmeren en hinderen. Ze trekken ons terug de herinnering in. Speren is hoop en verwachting die naar de toekomst is gericht en ons eveneens wegtrekt uit het nu. Ankers en speren werken beiden zeer vertragend en leiden je af van het hier en nu. Daarnaast wil je zo graag weten wie of wat je vroeger was en wil je zo graag weten wie of wat je later zult zijn. Kijk naar het nu. Je bent nu het resultaat van het verleden en je werkt nu aan de bouwstenen van wat je straks zult gaan worden. Gautama de Boeddha sprak het uit als:
- Wil je weten wie je vroeger was,
- kijk dan naar wie je nu bent,
- wil je weten wie je straks zult zijn,
- kijk dan naar wie je nu bent.
- cultiveren van aandacht
Zuivere neutraliteit gaat dus altijd samen op met zuivere concentratie en gezamenlijk nemen ze neutraal waar. Dit neutraal waarnemen is aandacht hebben voor de verschillende processen in het lichaam dat de 4 vormen van cultiveren van aandacht (Satipatthãna) wordt genoemd. Deze 4 vormen zijn:
- aandacht op het (fysieke) lichaam
- aandacht bij de gevoelens
- aandacht bij de geest
- aandacht bij de mentale factoren
Het cultiveren van aandacht is een volwaardige meditatiemethode en meditatieschema vergelijkbaar met vipassana en de jhãna-meditatie. Net als bij de vipassana observeren we het lichaam. Bij vipassana doen we dit middels het observeren van gewaarwordingen en bij het cultiveren van aandacht. We analyseren alle aspecten en processen van het lichaam middels opmerkzaamheid en aandacht. Heel belangrijk in dit proces is de continue zuivere neutraliteit en we kunnen zodoende het cultiveren van aandacht ook toepassen om een zuivere neutraliteit te verkrijgen.
zuivere observatie (sammãsamãdhi)
Een zuivere observatie oontstaat nadat zuivere concentratie en zuivere neutraliteit hun ontwikkeling zijn begonnen. Zij gaan vervolgens hand-in-hand in hun ontwikkeling. In de pali-canon (Saccavibhanga-Sutta, MN 141, iii 251, 31) wordt zuivere observatie als volgt omschreven:
Wat dit betreft gaat een monnik, afstand genomen genomen hebbend van zintuiglijke geneugten, afstand genomen hebbend van onheilzame geestestoestanden, het 1e meditatiestadium binnen, dat vergezeld gaat van nadenken en overwegen, uit afzondering geboren is en gekenmerkt wordt door vreugde en geluk, en verblijft daarin. Door het tot rust komen van nadenken en overwegen bereikt hij innerlijke vrede en éénpuntigheid van geest, gat hij het 2e meditatiestadium binnen, dat vrij is van nadenken en overwegen, uit concentratie geboren is en gekenmerkt wordt door vreugde en geluk en verblijft daarin. Door het ophouden van vreugde verwijlt hij gelijkmoedig en aandachtig, volbewust en ervaart hij lichamelijk geluk, hetgeen de edelen beschrijven als "gelijkmoedig, aandachtig, verwijlend in geluk"- zo gaat hij het 2e meditatiestadium binnen en verblijft daarin. Na het ophouden van geluk en het ophouden van lijden en omdat vroeger al blijdschap en neerslachtigheid verdwenen waren, gaat hij het van leed en geluk vrije, door zuivere gelijkmoedigheid en aandacht gekenmerkte 4e meditatiestadium binnen en verblijft daarin - dat wordt de juiste observatie genoemd. Dit is de edele waarheid van de weg die leidt tot het ophouden van lijden.
In de meditatie wordt als eerste concentratie ontwikkeld en redelijk snel daarna ook neutraliteit. Deze 2 ondersteunen en versterken elkaar binnen de concentratie-meditatie. Als de focus en scherpte van dien aard zijn ontwikkelt zich de observatie diet diepte gaat geven aan de meditatie. Kort gezegd zorgt concentratie ervoor dat je de focus op 1 observatiepunt kunt houden. Neutraliteit zorgt dat je het observatiepunt aanschouwt zoals deze is en observatie laat alle mogelijke gewaarwordingen binnen het observatiepunt zien.
de jhãna's en de jhãna factoren
De specifieke meditatiemethode die bij het ontwikkelen van een zuivere observatie hoort is de jhãna meditatie en dan voornamelijk de eerste 4 (fijn-materiële) jhãna's. Dit zijn 4 stadia in het meditatieproces die iedereen op dezelfde manier doorloopt en worden ookwel de 9 stadia van verlichting genoemd. Het 1e jhãna gebied is te bereiken middels het beoefenen van concentratie en/of inzichtmeditatie in retraitevorm gedurende 4 tot 8 weken. De 1e 4 jhãna's zijn:
- de jhãna's van het vormgebied
- de jhãna's van het vormloze gebied
- de vipassana jhãna's
- de bovenwereldse jhãna's
Gedurende de meditatie worden tijdens het doorlopen van de verschillende jhãna gebieden de mentale vergiften (onwetendheid, begeerte, aversie) worden ingezien en losgelaten en de mentale factoren ontwikkeld. Tijdens het ontwikkelen van het 1e jhãna gebied (jhãna van het vormgebied) worden specifiek 5 mentale vergiften losgelaten n.l. onjuiste zienswijze, twijfel, haat, jaloezie, gierigheid en zintuiglijke begeerte. Dit wordt gedaan middels het doorlopen van 5 processen:
voorbereidende jhãna factor: (sati)
Deze voorbereidende jhãna factor is het gehele doorgelopen deel van het 8-voudige pad tot zover met name de concentratie en neutraliteit. Deze voorbereidende jhãna factor wordt sati genoemd en de zuivere concentratie sammãsati. Zoals reeds aangegeven is de bijbehorende meditatiemethoden de ãnãpãnasati (mindfulness) en het cultiveren van aandacht.
1e jhãna factor: beginnende gerichte aandacht (vitakka)
Het vermogen om een object waar te nemen. Beginnende aandacht onderdrukt de hindernis van traagheid en dufheid.
2e jhãna factor: aanhoudende aandacht (vicāra)
Als de beginnende aandacht een object heeft waargenomen houdt de aanhoudende aandacht deze vast. Pas dan worden details zichtbaar en kan geanalyseerd en onderzocht worden. De aanhoudende aandacht onderdrukt de hindernis van twijfel.
3e jhãna factor: verrukking (pīti)
Verrukking verloopt langs een geleidelijke schaal van geringe verrukking, kortstondige verrukking, overspoelende verrukking, verheffende verrukking en aanhoudende verrukking. Verrukking onderdrukt de hindernis van kwade wil.
4e jhãna factor: blijdschap (sukha)
Daar waar verrukking veel explosiever en extravert is, is blijdschap berustend en introvert. Blijdschap onderdrukt de hindernis van rusteloosheid en schuldgevoelens.
5e jhãna factor: éénpuntigheid van geest (ekaggatā)
De concentratie/neutraliteit/observatie is dermate scherp dat langdurig één en hetzelfde object geobserveerd kan worden. Alle afleidingen zijn afwezig en de geest richt zich volledig op het geconceptualiseerd beeld. Éénpuntigheid van geest onderdrukt de hindernis van van zintuiglijk verlangen.
Pañña
Halverwege het proces van observatie zal de meditatie overgaan van concentratie-meditatie naar inzicht-meditatie. Doordat je gedurende langere tijd het observatiepunt kunt aanschouwen (concentratie) en dit ook zonder oordeel of sturing doet (neutraliteit) ga je op een gegeven moment steeds meer zien en dus inzicht krijgen in datgene dat zich binnen het observatiepunt afspeelt. Dit is inzicht krijgen in de mentale vergiften en zodra deze zijn erkend (en de onbelangrijkheid ervan begrepen is) kunnen we het loslaten. Gautama de Boeddha omschreef het als volgt:
- Als de wortels onberoerd blijven en stevig in de grond
- brengt een gevelde boom steeds weer nieuwe scheuten voort.
- Als de onderliggende gewoonte van verlangen en afkeer niet worden uitgeroeid, ontstaat het lijden steeds weer opnieuw.
Pañña is wijsheid en kan niet afzonderlijk gecreëerd worden. Pañña is de uitwerking van het gehele proces hiervoor waarbij sillã en samãdhi ontwikkeld zijn en elkaar verdiepen en versterken. Uit die 2-eenheid is pañña het logisch gevolg.
Sillã | Samãdhi | Pañña |
---|---|---|
zuiver spreken | zuiver concentratie | zuivere gedachte |
zuiver handelen | zuivere neutraliteit | zuivere inzicht |
zuiver levensonderhoud | zuivere observatie |
Pañña bhãvãna is het stadium waar je de inzichten zelf gaat ervaren. Ze hoeven niet meer aangereikt te worden en de ervaring komt van onderaf en niet meer van bovenaf. De meditatieve staat waarin je de oefeningen doet verandert ook. Lag de kern voorheen bij concentratie nu ligt deze bij inzicht: Vipassana bhãvãna. Hier bevinden zich de laatste 2 paden van het 8-voudige pad; zuivere gedachte en zuiver inzicht.
Het beoefenen van Sillã komt in elke stroming, geloofsovertuiging, sekte of religie voor. Ook Samãdhi, concentratie, is niet uniek. Het unieke van de Dharma van Gautama de Boeddha is pañña oftewel wijsheid ontwikkelen door inzicht. Sillã en Samãdhi zijn de voorboden van pañña. Gautama de Boeddha omschreef het als volgt:
- Als concentratie ondersteunt wordt door sillã levert concentratie veel vrucht op
- Als wijsheid ondersteunt wordt door concentratie levert wijsheid veel vrucht op
- Als de geest ondersteunt wordt door wijsheid raakt de geest bevrijd van alle onzuiverheid en treedt verlichting op.
zuivere gedachte
In de pali-canon (Saccavibhanga-Sutta, MN 141, iii 251, 25) wordt zuivere gedachte als volgt omschreven:
Het is de gerichtheid op de verzaking van begeerte, de gerichtheid op het opgeven van kwaadwillendheid, de gerichtheid op geweldloosheid - dat wordt de zuivere gedachte genoemd. Zuiver gedachte zijn gedachten die geen lijden te veroorzaken. Een gedachte staat nooit op zichzelf. De gedachte is ook altijd een eindstation, nooit een beginpunt. Een gedachte is een inactieve handeling voortkomend uit de gemoedstoestand welk voortkomt uit de emotie welk voortkomt uit Sillã. De gedachte is dus de laatste schakel van het proces en vandaar uit ontstaan weer nieuwe processen. Het voordeel van de laatste schakel is dat het een meetpunt is. Aan de gedachte kan je opmerken hoe het traject daarvoor in elkaar steekt. Is er een gedachte van boosheid, dan moet er dus een negatieve gemoedstoestand en een negatieve emotie ontstaat zijn geweest. De ‘zuivere gedachte’ is geen enkelvoudige opdracht: “vanaf nu heb ik alleen nog maar zuivere gedachtes”, dat gaat je niet lukken, omdat het niet de gedachte alleen is maar het gehele voorliggende traject. Met dit 7e pad wordt dus gevraagd al de voorgaande 6 paden nogmaals te observeren. Want als de gedachte niet zuiver is, zit er ergens een kink in de kabel. Haal die eruit voordat je met het 8e pad gaat beginnen.
In de tijd van Gautama de Boeddha was er een monnik met de naam Vakkhali. Hij was monnik geworden omdat hij de Boeddha graag mocht. Hij geloofde in de Boeddha, en hij was ingetreden zodat hij dicht bij de Boeddha kon zijn. De Boeddha wist dit en zei tegen hem: 'Ga weg van mij Vakkhali, hou op met mij te volgen. Hier is niets te vinden, dit is slechts een proces, je moet nu vertrekken.' Vakkhali zei: ' Wat heeft het voor zin voor mij om monnik te zijn als ik de Boeddha niet kan volgen. Alles zal aan me voorbij gaan, ik zal een armzalig leven leiden. Het zou beter zijn om dood te gaan dan om te leven,' en hij ging weg met de bedoeling om zelfmoord te gaan plegen. De Boeddha voelde mededogen met hem en zei: 'Vakkahli, degene die de Dharma in zichzelf ziet, ziet de Boeddha.' Niet de Boeddha als persoon, maar de Boeddha als proces.
Niet het lichaam, het lichaam is slechts tijdelijk, uiteindelijk sterft het. Maar als je het proces ziet, van de geestelijke en materiële verschijnselen die gezamenlijk opkomen en verdwijnen, zie je ook de Boeddha. In feite is er geen Boeddha, alleen maar het proces. Het idee van een Boeddha als persoon of een toekomstige Boeddha is niet belangrijk. Er zijn mensen die wachten op een toekomstige Boeddha, maar waarom wachten als hij al bij je is? Waarom zou je zo lang wachten? Als je meditatie beoefent in de richting van vipassana, kun je de Boeddha zo vaak als je wilt ontmoeten. Als je in aanraking komt met dit proces vind je vrede, altijddurende vrede. Als je iets volgt ben je een slaaf. Je wordt er moe van, vooral als je achter jezelf aanloopt, je ego. Ga nooit ergens achter aan lopen, het ego niet, zelfs niet de waarheid. Ben gewoon hier, ben aanwezig met wat er nu is, wat er hier is. Er zal niets aan je voorbij gaan. En de waarheid zal uit je binnenste, uit jezelf komen. Niet van boven, niet van buiten. Dan ben je pas vrij.
zuiver inzicht
In de pali-canon (Saccavibhanga-Sutta, MN 141, iii 251, 24) wordt zuiver inzicht als volgt omschreven:
Het weten omtrent het lijden, het weten omtrent de oorsprong van het lijden, het weten omtrent het ophouden van het lijden en het weten omtrent de weg die leidt tot het ophouden van het lijden - dat wordt zuiver inzicht genoemd.
Zuiver inzicht is inzicht zonder lijden te veroorzaken. Dit betreft het 8e en laatste pad waarbij alle processen doorlopen zijn en ingezien wordt dat het het lichaam, en daarmee het ik, niets anders is dan de optelsom van al deze processen bij elkaar. Dat het proces continu aan verandering onderhevig is, nooit op zichzelf staat en dat er nergens individualiteit te herkennen is.
1 - ontvangen wijsheid (Suta-mayã pañña)
Dit is wijsheid dat niet vanuit onszelf komt maar van een ander. Middels geschrift of prediking komt het op rationeel niveau tot ons. Als we deze wijsheid om welke reden dan ook overnemen is dat ontvangen wijsheid. Een reden kan zijn dat je je heel goed en prettig voelt bij deze wijsheid omdat je iets beloofd wordt: genade van een God, Walhalla, Nirvana of de Hemel. Een andere reden kan angst zijn. Angst voor het vagevuur, de duivel of de hel. Als je om deze redenen een wijsheid aanneemt is het wijsheid die je accepteert vanuit gehechtheid of uit aversie en sta je weer helemaal aan het begin van het 8-voudige pad.
2 - gevoelsmatige wijsheid (Cintã-mayã pañña)
De ontvangende wijsheid heeft op rationeel niveau herkenning en erkenning genoten. Rationeel klopt het en daarom gaan we er een verwantschap op gevoelsmatig niveau mee aan. Zodoende wordt de wijsheid gevoelsmatig.
3 - wijsheid op ervaring berust (Bhãvanã-mayã pañña)
Dit is de wijsheid die vanuit onszelf ontstaat, uit het eigen ondervinden, ons persoonlijke ondervinden van de waarheid zoals deze is. Dit is wijsheid op spiritueel niveau en minder op aards niveau. Als je echt terdege bewust bent van deze wijsheid en deze ook zo voelt en ervaart dan kunnen er veranderingen ontstaan. De rust aan de oppervlakte middels moraliteit (Sillã) en de concentratie (Samãdhi) waarmee we de geest scherpen heeft geleid tot een wijsheid die vanuit onszelf komt.
Gautama de Boeddha omschreef het als:
- zuiver begrip leidt tot zuivere gedachte
- zuivere gedachte leidt tot zuivere spreken
- zuiver spreken leidt tot zuiver handelen
- zuiver handelen leidt tot zuiver levensonderhoud
- zuiver levensonderhoud leidt tot zuivere inzet
- zuivere inzet leidt tot zuivere opmerkzaamheid
- zuiver opmerkzaamheid leidt tot zuivere concentratie
- zuiver concentratie leidt tot zuivere wijsheid
- zuiver wijsheid leidt tot zuivere bevrijding.
De 10 kwaliteiten voor het bewandelen van het 8-voudige pad
Als opsomming wordt gesteld dat een persoon over 10 kwaliteiten moet beschikken wil hij het 8-voudige pad op een zuivere manier kunnen bewandelen. Get bewandelen van dit 8-voudige pad zuivert op zijn beurt weer deze 10 kwaliteiten, etc...
- standvastigheid
- oprechtheid
- zelfrespect
- waakzaamheid
- afzondering van de wereld
- tevredenheid met weinig
- eenvoud van smaak
- niet-gehechtheid
- afkeer van wereldse activiteiten
- geduld
De 4-edele waarheden en het 8-voudige pad
In de beschrijving van Gautama de Boeddha over zuiver inzicht herkennen we de 4-edele waarheden. Aan het einde van het 8-voudige pad wordt dus verwezen naar de 4 edele waarheden, terwijl de 4e edele waarheid het 8-voudige pad is.
4 edele waarheden | 8 voudige pad | Pad-techniek | Bereik |
---|---|---|---|
Leven bestaat uit Lijden | Mindfulness | morele discipline (Sillã) | |
Het Lijden kent altijd een oorsprong | Mindfulness | morele discipline (Sillã) | |
Deze oorsprong ligt altijd in jou | Mindfulness | morele discipline (Sillã) | |
De oplossing van het Lijden is het 8 voudige pad: |
zuiver spreken | Mindfulness | morele discipline (Sillã) |
zuiver handelen | Mindfulness | morele discipline (Sillã) | |
zuiver levensonderhoud | Mindfulness | morele discipline (Sillã) | |
zuivere concentratie | Concentratie meditatie | focus ( Samadhi) | |
zuivere neutraliteit | Concentratie meditatie | focus ( Samadhi) | |
zuivere observatie | Concentratie meditatie | focus ( Samadhi) | |
zuivere gedachten | Vipassana meditatie | wijsheid/inzicht ( panna) | |
zuiver inzicht (= 4 edele waarheden) |
Vipassana meditatie | wijsheid/inzicht ( panna) |
Alleen als het 8-voudige pad geheel doorlopen is zullen de 4-edele waarheden vanuit Bhãvanã-mayã pañña ervaren worden.
Is het 8-voudige pad niet (geheel) doorlopen dan zullen de 4 edele waarheden alleen vanuit Suta-mayã pañña of Cintã-mayã pañña begrepen worden.
Het 8-voudige pad is een onderzoek in jezelf, over jezelf en naar jezelf. Het is niet te vergelijken met de 10 geboden, 5 leefregels van reiki of welke voorschriften dan ook. Helemaal binnen de tantristische visie van Gautama de Boeddha wordt het 8-voudige pad gezien als een persoonlijk en individueel proces om tot je eigen sillã te komen. Iedereen wordt hierin uitgenodigd om bij zichzelf ten rade te gaan.
- wat is voor mij zuiver spreken?
- wat is voor mij zuiver handelen?
- wat is voor mij zuiver levensonderhoud?
- wat is voor mij zuivere concentratie?
- wat is voor mij zuivere neutraliteit?
- wat is voor mij zuivere observatie?
- wat is voor mij zuivere gedachte?
- wat is voor mij zuiver inzicht?
Dit zijn geen vragen die in algemene zin voor iedereen te beantwoorden zijn en daarom is het ook geen gebod of conditionering. Voor de één is het zuiver om auto te rijden, vlees te eten of een leugentje te vertellen, voor een ander niet. Veelal zal je merken dat het sterk afhankelijk is van de situatie en dat het de ene keer wel zuiver aanvoelt en de andere keer niet. Dus ook voor jezelf kan je er geen gebod of conditionering van maken. Het neutraal observeren is de basis van elke meditatie en alleen hierdoor kom je erachter of iets zuiver aanvoelt of niet. En dat zuiver aanvoelen kan alleen in deze specifieke situatie en op dit moment. Je hebt geen enkele conditionering norm of ethische waarde nodig om de situatie aan te voelen en vanuit zuiverheid te reageren en te observeren.
Uitleg op film