Zuivering door kennis en inzicht

Uit dharma-lotus.nl
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Iemand die begint met het proces van spirituele groei doet dit vanuit de observatie dat het ego onrustig is. De persoon zal ten eerste technieken gaan gebruiken om zijn handelen, spreken en zijn houding in het dagelijks leven (samsara) zuiverder te krijgen, dit proces wordt mindfulness genoemd. Op een gegeven moment begint hij met technieken om de focus (concentratie + neutraliteit + observatie) te scherpen en dit stadium heet het concentratie-meditatie. Na dit stadium volgt als vanzelf de inzicht-meditatie (vipassana).

Tijdens de concentratie- en inzicht-meditatie doorloopt de beoefenaar verschillende fasen (jhãna's) en komt steeds op een inzichtelijker niveau waarbij steeds meer conditioneringen en ego wordt losgelaten. Tegelijk komt dezelfde beoefenaar allerlei valkuilen en doodlopende wegen tegen die de 10 vormen van bezoedeling worden genoemd. Deze 10 vormen moeten allemaal overwonnen worden voordat het laatste stadium ingezet kan worden. De beoefenaar moet tevens een dermate goede focus ontwikkeld hebben dat hij de ware aard van de 5 aggregaten (ontstaan der emoties) kan blijven observeren. Dit zijn voorwaarden voor het laatste stadia kan worden ingezet.

Het laatste stadium wordt zuivering door kennis en inzicht genoemd en betreft 9 fasen van intuïtief inzicht. Deze fasen zijn volledig uitgeschreven inclusief alle mogelijk gewaarwordingen. Het is ontstaan door 2.500 jaar ervaring van meditatieleraren die onderricht geven in de boeddhistische dharma. Een beoefenaar zal niet alle verschillende stadia in zichzelf herkennen. Het ene stadium vloeit over in het volgende en ze overlappen elkaar. soms. Toch is het goed te weten dat deze stadia er zijn.


Het rijpe stadium van de kennis van ontstaan en vergaan

Zoals reeds gezegd moeten de 10 vormen van bezoedeling allemaal overwonnen zijn eer dit stadium zijn intrede doet. Tegelijk is een zeer scherpe focus nodig waarbij volledig inzicht verkregen is in de 5 aggregaten (ontstaan der emoties). Deze voorwaarden zijn van belang om überhaupt de 3 kenmerken te erkennen die zich aandienen in dit rijpe stadium van de kennis van ontstaan en vergaan.

het kenmerk van onbestendigheid

Zolang er geen volledig inzicht is verkregen in de 5 aggregaten (ontstaan der emoties) zal er altijd een klein geloof overblijven in continuïteit. Alles komt op, blijft enige tijd bestaan en vergaat weer. Er is een langere concentratie nodig dan de tijdsduur van het bestaan om in te zien dat het eindigend is. Bij een korte concentratie zie je alleen dingen opkomen. Bij een middelmatige concentratie zie je dat dingen opkomen en blijven bestaan. Het laatste stuk, de vergankelijkheid van alles, moet echter ten diepste ingezien worden om te begrijpen dat alles opkomt, enige tijd blijft bestaan en weer vergaat.

het kenmerk van pijn

De mens heeft een onbevredigend verlangen naar genot. Dit uit zich in een meditatie door bijvoorbeeld de meditatiehouding. Elke verandering van houding is een uiting van dit onbevredigend verlangen. Door fysiek ongemak tijdens de meditatie gaan we verzitten in de hoop en verwachting dat het ongemak verdwijnt. Het wordt veroorzaakt dooreen onrustige geest en de oorzaak hiervan is een onvoldoende scherpe focus met name de neutraliteit. We geloven niet alleen in continuïteit maar ook in maakbaarheid en dat we de mogelijkheid hebben om de situatie naar ons hand te zetten met liefst zo weinig mogelijk inspanning. Met een scherpe focus zullen we opmerken dat het verzitten het ongemak niet wegneemt en dat er nieuwe ongemakken voor in de plaats komen. Het verzitten is geen antwoord of oplossing voor de ongemakken in het fysieke lichaam en/of de geest.

het kenmerk van zelfloosheid

Doordat we in zien dat alles onbestendig en ongemak niet te ontvluchten is komen we tot het besef dat alles zelfloos is. Alles bestaat uit energie en deze komt als gewaarwording op, blijft enige tijd bestaan en vergaat weer om te transformeren in een andere hoedanigheid (alles is veranderlijk). Zo is er een continue stroom van veranderlijke energiestromingen die elkaar ook nog eens stimuleren en beïnvloeden (alles is afhankelijk). Deze continue stroom geeft de indruk van continuïteit en identiteit. In deze fase van meditatie komen we tot inzicht dat dit een onjuiste interpretatie van de werkelijkheid is.

De kennis van uiteenvallen

Dit is een voortzetting van het kenmerk van zelfloosheid. We hebben reeds ingezien dat alles veranderlijk is. Door de scherpe focus observeren we het gehele proces van opkomen en vergaan en zien dat ook alle verschijnselen daar aan onderhevig zijn. Alles wat het bewustzijn waarneemt is veranderlijk en afhankelijk en dat geldt ook voor het eigen lichaam en geest. Wat wij altijd dachten te zijn is dus ook veranderlijk en hiermee stort letterlijk ons gehele wereldbeeld uiteen en ook het geloof in onszelf als persoon.

De kennis van het beangstigende

Het zojuist verkregen inzicht kan beangstigend zijn. Het onoverkomelijke besef dat je niet bestaat. Althans dat je niet diegene bent waarvan je altijd dacht dat jij die was. Net als alles ben jij een voortgaande stroom van opkomende gewaarwordingen die ook weer vergaan en transformeren in een andere gewaarwording. Er is geen continue en zelfstandig individu. Het besef komt vaak tegelijk met het ervaren dat angst alleen maar doet vergroten. Gedachten dat je in een zwart gat gaat verdwijnen of helemaal oplost kunnen opkomen. Het is belangrijk om in deze fase de angst te zien zoals hij is, ook weer een opkomende en neergaande gewaarwording zonder individueel karakter. Toch is dit nog wel eens een moment waarop een beoefenaar stopt met zijn beoefening. Als de angst waargenomen is wordt opgemerkt dat deze inderdaad vergaat. Soms kan daar verdriet voor in de plaats komen, verdriet alsof je rouwt om jezelf, rouwt om de persoon die je dacht te zijn. Ga ook dit observeren en bezie wat het is: slechts een tijdelijke gewaarwording.

De kennis van de contemplatie op gevaar

Nu we de angst en het verdriet dat de kennis van het beangstigende met zich meebrengt achter ons gelaten hebben komt het inzicht waar deze angst en verdriet vandaan komen. We gaan herkennen dat deze en alle andere vormen van lijden het resultaat zijn van geconditioneerde begeerte en aversie zoals deze verscholen ligt in de 5 aggregaten/ontstaan der emoties. Waar voorheen angst opkwam omdat we realiseerden dat er geen zelf bestaat komt er nu een nieuwe angst op om terug te raken in de verstrikkingen van identificatie. Deze angst lijkt onontkoombaar en gaan we in deze fase hoe dan ook tegenkomen. Belangrijk is de beoefening niet te veranderen zoals we die tot nu toe gedaan hebben .

De kennis van ontgoocheling

Dit is wellicht de moeilijkste fase in het hele proces. We zien welke gevolgen begeerte en aversie met zich meebrengen en in -de kennis van de contemplatie op gevaar- hebben we al ingezien dat we hier absoluut niet meer in willen terug vallen. We merken op dat alles wat het bewustzijn waarneemt een inherente begeerte en aversie in zich hebben. Hierdoor raken we ontgoocheld van alle fysieke en mentale gewaarwordingen dat echter geen aversie maar gelijkmoedigheid opwekt. Wel zien we in dat begeerte en aversie totaal geen zin hebben en alleen maar lijden doen creëren. Omdat we nog steeds een ego hebben zal dit ego troost gaan zoeken alleen kunnen we deze niet meer vinden. Het ego zal wellicht oude manieren van troost, geluk en plezier gaan opzoeken maar ook dit zal niet werken. Wat we vroeger leuk en spannend vonden vinden we nu saai en passé. Dit is een grote hobbel die in het proces genomen dient te worden maar er zit ook een voordeel aan deze ontgoocheling.

Het verlangen van bevrijding

We hebben ingezien dat begeerte en aversie totaal geen zin hebben en alleen maar lijden creëert. We hoeven zodoende niet meer bang te zijn terug te vallen in de 5 aggregaten/ontstaan der emoties. Daarvoor in de plaats komt de diepe en zuivere wens/intentie om de volledige bevrijding te vinden want er is namelijk nog een stuk ego over. Je ervaart nu dat je gevangen zit in dit ego en je enige intentie is om daar uit te komen. Dit stadium uit zich door een enorme toename van onrust en ongemak in het lichaam, zowel fysiek, emotioneel als mentaal. Alsof we pas nu realiseren dat we gevangen zitten in dit fysieke- emotionele- en mentale lichaam. Opnieuw ontstaat de behoefte te stoppen met de beoefening of om van meditatieleraar/centrum/techniek te veranderen. Ook hier is het weer van belang je meditatietechniek onveranderd te blijven voortzetten.

De kennis van herobservatie

Het stadium van de kennis van uiteenvallen, van het beangstigende, van gevaar, van ontgoocheling en van de wens tot bevrijding kunnen aanvoelen als een geheel. Het heeft sterke overlappingen en het ene zet het volgende in gang (alles in afhankelijk). Op een gegeven moment kom je uit dit stadium en met het verlangen naar bevrijding komt nu de kennis van herobservatie. Eigenlijk herpakken we de meditatietechnieken maar dan zonder de afkeer naar het aardse of het verlangen naar het hogere doel. De onrust en ongemak in het lichaam kunnen nu weer volledig geconcentreerd en neutraal waargenomen worden voor wat ze zijn. Diepliggende en soms chronische klachten kunnen in dit stadium van mediteren voorgoed verdwijnen. Dit is echter een bijkomstigheid en niet een doel op zich.

De kennis van gelijkmoedigheid met betrekking tot geconditioneerde verschijnselen

We komen hier tot een belangrijk inzicht. We realiseren ons dat we tot nu toe uitgaan van concepten: man, echtgenoot, werknemer, baan, kind, boom. Ook gingen we uit van systemen: verkeer, klimaat, voeding, democratie, vakantie. We hebben allang ervaren dat alles bestaat uit opkomende en neergaande gewaarwordingen maar de stroom van deze gewaarwordingen zijn we blijven benoemen in concepten. Dit komt omdat de stroom van gewaarwordingen zich eerder in ons bewustzijn vastzet dan onze realisatie dat het een opkomende en neergaande gewaarwording betreft. Nu wordt de tijdelijke en zelfloze aard van alle verschijnselen en systemen ons nog duidelijker zodanig dat het bewustzijn vanaf het begin niet het concept ziet (man) maar de stroom van opkomende en neergaande observaties.

Voorheen zagen we -Man- en daarna realiseerden we ons dat deze bestaat uit een stroom van opkomende en neergaande verschijnselen. Nu zien we een stroom van opkomende en neergaande verschijnselen en beseffen dat dit het onjuiste concept -Man- is. Het concept is daarmee totaal onbelangrijk geworden. De sterke onrust en ongemak in het lichaam zowel fysiek, emotioneel als mentaal die vanaf het verlangen naar bevrijding waargenomen wordt kan nu geheel neutraal geobserveerd worden. De observatie houdt zich niet langer bezig met concepten, met systemen, met emoties en fysiek ongemak of met het wereldse. Het enige waar het nog in geïnteresseerd is is om het ongeconditioneerd te bereiken.

De kennis van overeenstemming met de waarheid

Wat goed begrepen moet worden is dat een beoefenaar niets bereikt, ook de verlichting niet. Ook het beoefenen is een stroom van opkomende en neergaande gewaarwordingen en heeft niets individueels. Hetgeen bereikt wordt is hetzelfde inzicht. De waarheid dat alles tijdelijk en zelfloos is is zowel het middel als het doel. Object en subject beantwoorden aan deze zelfde logica. Hoewel dit het laatste stadium van de zuivering door kennis en inzicht is zal dit stadium niet als zodanig herkend worden door iedereen.