Zintuiglijk object
Het Boeddhistisch woordenboek
In zowel de Dharma als het Boeddhisme worden veel termen gebruikt die voortkomen uit het Pali of het Sanskriet. Veel van die termen zijn voor de meeste onbekend, andere hebben een betekenis vanuit het Hindoeïsme, maar hebben een heel andere betekenis in het Boeddhisme. Vertalen van deze termen naar het Nederlands is soms lastig omdat het vertaalde woord reeds een betekenis heeft. Op deze wiki hebben we een woordenboek opgesteld met de meest voorkomende termen uit het Boeddhisme (In Pali, Sanskriet of der Nederlandse vertaling) met een uitleg. Veelal bevat het ook een link naar een uitgebreider artikel.
Zintuiglijk object
In het boeddhisme verwijst Zintuiglijke objecten (Pali: sañña, vaak vertaald als "perceptie" of "herkenning") naar de 4e khanda (aggregaat). De 5 khanda's zijn de bestanddelen van een individu. De khandas zijn:
| Vorm (Rüpa) 1e Kandha |
Bewustzijn (Viññana) 2e Kandha |
Contact (Phassa) |
Gevoel (Vedanã) 3e Kandha |
Perceptie (Sañña) 4e Kandha |
Oordeel (Sankhara) 5e Kandha |
|---|---|---|---|---|---|
| ogen | oogbewustzijn | oogcontact | - aangenaam - onaangenaam - Neutraal |
objecten | de hieruit voorkomende handeling |
| oren | oorbewustzijn | oorcontact | geluiden | ||
| tong | tongbewustzijn | tongcontact | smaken | ||
| neus | neusbewustzijn | neuscontact | geuren | ||
| tastzin | tastzinbewustzijn | tastzincontact | aanraking | ||
| geest | gevoelbewustzijn | geestcontact | mentaal |
Sañña
Sañña is het mentale proces dat zintuiglijke indrukken herkent, labelt en categoriseert. Het is de functie van de geest die ruwe zintuiglijke gegevens (bijv. beelden, geluiden, geuren) interpreteert en er betekenis aan geeft door ze te associëren met concepten, herinneringen of eerdere ervaringen. Bijvoorbeeld: Het zien van een rode appel leidt tot de herkenning: "Dit is een appel" of "Dit is rood."
- Visuele vormen (voor het oog): kleuren, vormen, licht, enz.
- Geluiden (voor het oor): alle auditieve prikkels, zoals muziek of lawaai.
- Geuren (voor de neus): aroma's, geuren, of stank.
- Smaken (voor de tong): zoet, zuur, zout, bitter, enz.
- Tastbare objecten (voor het lichaam): texturen, druk, temperatuur, enz.
- Mentale objecten (voor de geest): gedachten, herinneringen, concepten, emoties, enz.
Sañña is dus verantwoordelijk voor het benoemen en conceptualiseren van zintuiglijke objecten, maar het is niet hetzelfde als het pure gewaarzijn (Zintuigbewustzijn (Pali: viññāna) of het gevoel (vedanā) dat ermee gepaard gaat.
Het waarnemen van de zintuiglijke objecten
Zintuiglijke objecten (zoals vormen, geluiden, geuren, smaken, tastbare objecten en mentale objecten) worden waargenomen via de zes zintuiglijke poorten (ogen, oren, neus, tong, lichaam en geest). Sañña treedt op zodra deze objecten worden waargenomen en geeft ze een "label" of betekenis. Dit proces is essentieel voor onze interactie met de wereld, maar kan ook leiden tot gehechtheid of misvattingen als we deze labels als absoluut of inherent waar aannemen.
In de boeddhistische leer wordt sañña gezien als een tijdelijk, voorwaardelijk proces dat geen inherente realiteit heeft. Het is veranderlijk (anicca), onbevredigend (dukkha) en zonder een vast zelf (anatta). Een verkeerd begrip van sañña kan leiden tot illusies, zoals het vasthouden aan concepten of het verkeerd interpreteren van de werkelijkheid. Meditatie, zoals vipassana, helpt om de werking van sañña te observeren en te begrijpen, waardoor men minder gehecht raakt aan deze mentale labels en de realiteit helderder ziet.
Voorbeeld
Stel, je ruikt versgebakken brood. De zintuiglijke waarneming (ruiken) wordt door sañña gelabeld als "de geur van brood" en mogelijk gekoppeld aan herinneringen zoals "thuis" of "honger." Dit proces lijkt automatisch, maar boeddhistische beoefening moedigt aan om te zien dat deze labels slechts mentale constructies zijn, niet de ultieme waarheid. Kortom, sañña is de mentale functie die zintuiglijke objecten herkent en benoemt, maar het is belangrijk om te begrijpen dat deze percepties voorwaardelijk en vergankelijk zijn, wat centraal staat in het boeddhistische pad naar bevrijding.