6 zintuigpoorten
De Boeddhistische opsommingen
In de boeddhistische filosofie (de Dharma) komen veel opsommingen voor; de 4 dit, de 7 dat, de 12 zo... In de tijd dat Gautama de Boeddha leefde (563-483 v.Chr.) was bijna iedereen analfabeet en middels deze opsommingen was de filosofie beter uit te leggen en te onthouden.
Deze filosofie is door de jaren heen nauwelijks veranderd en zo bestaan de opsommingen nog steeds. De opsommingen dienen als kapstok waar de filosofie aan hangt en in lezingen en lessen wordt vaak verwezen naar een bepaalde opsomming. Op deze wiki is een aparte categorie opgenomen met de meest voorkomende opsomming. Eén van de opsommingen is onderstaande...
De 6 zintuigpoorten
In het boeddhisme verwijzen de 6 zintuigpoorten (Pali: āyatana, Sanskriet: āyatana) naar de 6 zintuigen die elk op zich een eigen waarneming kunnen doen waardoor contact (phassa) ontstaat. De zes zintuigpoorten bestaan uit:
- Oog (cakkhu) neemt waar: zichtbare vormen (rūpa)
- Oor (sota) neemt waar: geluiden (sadda)
- Neus (ghāna) neemt waar: geuren (gandha)
- Tong (jivhā) neemt waar: smaken (rasa)
- tastzin (kāya) neemt waar: tastbare objecten (phoṭṭhabba)
- Geest (mano) neemt waar: mentale objecten (dhamma), zoals gedachten, herinneringen of concepten
Deze zes paren (zintuig en object) worden in het boeddhisme de 12 zintuiglijke domeinen (12 ayatana) genoemd. Samen met het bijbehorende bewustzijn (bijv. oogbewustzijn, oorbewustzijn, enz.) faciliteren ze het proces van waarneming:
| Vorm (Rüpa) 1e Kandha |
Bewustzijn (Viññana) 2e Kandha |
Contact (Phassa) |
Gevoel (Vedanã) 3e Kandha |
Perceptie (Sañña) 4e Kandha |
Oordeel (Sankhara) 5e Kandha |
|---|---|---|---|---|---|
| ogen | oogbewustzijn | oogcontact | - aangenaam - onaangenaam - Neutraal |
objecten | de hieruit voorkomende handeling |
| oren | oorbewustzijn | oorcontact | geluiden | ||
| tong | tongbewustzijn | tongcontact | smaken | ||
| neus | neusbewustzijn | neuscontact | geuren | ||
| tastzin | tastzinbewustzijn | tastzincontact | aanraking | ||
| geest | gevoelbewustzijn | geestcontact | mentaal |
De zintuigpoorten zijn cruciaal in de leer van Afhankelijk ontstaan (paticcasamuppada), omdat ze de voorwaarden scheppen voor contact (phassa), dat leidt tot gevoel (vedanā), begeerte (tanhā) en uiteindelijk lijden (dukkha).
Meditatie
In meditatiepraktijken, zoals mindfulness en vipassana, worden de zintuigpoorten nauwkeurig geobserveerd om te begrijpen hoe waarnemingen ontstaan en hoe gehechtheid of afkeer wordt getriggerd. Door bewuste aandacht op de zintuigpoorten te richten, kan men de automatische reacties van de geest doorbreken en bevrijding nastreven. Het bewaken van de zintuigpoorten (indriya-saṃvara) is ook een belangrijke ethische praktijk, waarbij men bewust kiest om de zintuigen niet te laten overheersen door zintuiglijke prikkels die leiden tot onheilzame mentale staten.
Volledig artikel
Een volledig artikel over dit thema kan je vinden op Afhankelijk ontstaan.